Koumbri - Sahel: 1 - 0

Eind mei. Tien dagen lang beeldmateriaal voor de Broederlijk Delen campagne 2017 inblikken. Met filmploeg en fotograaf op de achterbank laten we Ouagadougou achter ons en rijden noordwaarts. De thermometer toont (al twee maanden) 45 graden. Dat dat droge 45 graden zijn, illustreert het landschap waar we door rijden dat met elke nieuwe kilometer lijkt te bevestigen dat we richting Sahel rijden. Of is het de Sahel die ons tegemoet komt?

De sahel in de aanval

De wijde desolate vlaktes die we doorkruisen duwen onze neus op de droge waarheid.

Eindbestemming: Koumbri. Een dorp op 30km van de Malinese grens dat ook zijn naam gaf aan het departement waarin het gelegen is. Een zone die volop te kampen heeft met een opdringerige woestijn. De wijde desolate vlaktes die we doorkruisen bij het binnenrijden van het dorp, duwen onze neus op de droge waarheid.

Een niet te negeren probleem: verwoestijning. Enerzijds veroorzaakt door hongerige kuddes en wildkap door een stevig groeiende bevolking, anderzijds door een onvoorspelbaar klimaat met een lang droog seizoen gevolgd door een kort, steeds wispelturiger regenseizoen. De wereldwijde klimaatverandering laat zich hier goed voelen in de vorm van langdurige hitte en verwoestende regenbuien.

De lonende tactieken van de tegenstander

We worden opgewacht door Moustapha en zijn team, een twaalftal gemotiveerde landbouwers die de coördinatie van de Unie van de Naamgroepen van Koumbri op zich nemen. De allereerste Naamgroep ontstond in 1967 en kent dezer dagen een uitgebreid nageslacht. Landbouwers organiseren zich en nemen hun lot in eigen handen. Ze nemen hun verantwoordelijkheid op, streven voedselautonomie na en zoeken vanuit eigen cultuur en kennis naar oplossingen voor problemen waarmee ze geconfronteerd worden.

Ik spring achterop de brommer bij Moustapha die me tijdens de rit langs uitgestrekte savanne een geïllustreerde inleiding geeft op de beginselen van woestijnbestrijding. Ik, landbouwleek, leer hoe door droogte onvruchtbaar geworden grond met behulp van verschillende technieken opnieuw ‘tot leven wordt gewekt’. Waar men bijvoorbeeld voorheen de neiging had het te bewerken veld boomvrij te maken, gaat men nu het tegenovergestelde doen. Na onderzoek ondervonden de boeren dat heel wat bomen een positief effect hebben op de vruchtbaarheid van de grond en daarom niet noodzakelijk in de weg staan van de geteelde gewassen. Bovendien kennen deze bomen vaak ook medicinale en nutritieve deugden. Zo wordt de Moringa oleifera bijvoorbeeld van wortel tot blad in sauzen en medicijnen gedraaid.

Een bodem die helemaal verloren leek, herleeft en staat weer enkele jaren garant voor stevig bloeiende gewassen.

Naast bomen zien we op onze weg ook enkele eenzame mannen en vrouwen die zorgvuldig hun veld omvormen tot een patroon van ondiepe putten en bijhorende aardehoop. ‘Zai’ heet deze techniek die zowat de eerste ‘baby’ was van de Naamgroepen. De putten worden gevuld met een mengeling van zaden en compost. Dat laatste werd in vele gevallen gedurende het droge seizoen met regelmaat bijeengeveegd van tussen de poten van de kleine veestapel die heel wat gezinnen hebben kunnen aanleggen door toegang tot aangepaste kredieten (eveneens een succesvol product van de Naamgroepen). De aardehoop dient als beschermende dijk tegen het onverbiddelijk meeslepende regenwater. Intensief werk, maar het loont de moeite. Een bodem die helemaal verloren leek, herleeft en staat bij jaarlijks bewerken en meezittend klimaat weer enkele jaren garant voor stevig bloeiende gewassen.

De baby wordt intussen groter, de ouders staan niet stil. Intussen ontdekten de Naamgroepen een nieuwe techniek die ‘demi-lune’ heet. De putten worden groter en ietwat dieper, de hoeveelheid compost is groter, het patroon ietwat anders waardoor het regenwater nóg beter afgeleid wordt. Moustapha toont me later foto’s van het contrast tussen een helemaal niet bewerkt veld, een zai-veld en een demi-lune veld. Ik zie het in september wellicht allemaal ‘live’. Ik kan niet wachten.

Na een hele rit aan Moustapha’s lippen en wijsvinger te hebben gehangen, komen we aan in Riim. Een ander dorp van het departement Koumbri waar ook een Naamgroep huist. Na een korte wandeling worden we verrast door een prachtig uitzicht over de Vallée de Riim. Het lijkt alsof we een enorme wandelkaart voor ons liggen hebben. Door de landbouwers zorgvuldig volgens de hoogtelijnen aangelegde stenenrijen zorgen ervoor dat overvloedige regen geen kans krijgt om de bewerkte bodem weg te vagen. De ‘diguettes’, de handtekening van de Naamgroepen. Ook dit landschap zal een metamorfose ondergaan waar ik in september het resultaat van te zien krijg.

De valsspelers

De aanwezigheid van goud in de bodem lokte mijngigant True Gold naar deze zone.

Naast bomen, halve manen en dijkjes verschijnen er de laatste tijd jammer genoeg ook vreemde mensen en piketten in het landschap. De aanwezigheid van goud in de bodem lokte mijngigant True Gold naar deze zone. Weinig duidelijke informatie over de huidige stand van zaken en een niet erg transparante wetgeving op vlak van grondbezit en mijnen zorgen ervoor dat Moustapha en zijn team voor een enorme uitdaging staan. Grijpen ze niet in, dan dreigen heel wat inwoners van het departement in ruil voor een schamele compensatie hun landbouwgrond (hun leven) en wie weet ook hun huis kwijt te raken.

Gelukkig staan ze hierin niet alleen. De plaatselijke afdeling van ODJ, een tweede partnerorganisatie van Broederlijk Delen, zet zich al een tijd schrap. Ook de andere partners schaven volop hun lobby-skills bij en besloten hun krachten te bundelen in de strijd voor een rechtvaardiger grond- en mijnbeleid met het nastreven van een propere afhandeling van dit eerste concrete conflict als startschot.