“We dachten dat we toch al dood waren”

Toevluchtsoord

Het eiland is net als de andere eilanden een laatste toevluchtsoord. Op de eilanden leven vooral migranten, Oegandezen, maar ook mensen uit Congo en Burundi, die in Oeganda hoopten op een beter leven. Vaak is visvangst de laatste optie die nog rest, na vele andere pogingen om aan de bak te komen. De eilanden blijken ook een toevluchtsoord voor zij die thuis alles verloren zijn, of de schaamte van het overlijden van een seropositieve partner willen ontkomen. Met de parlementairen komen we aan de plaats waar de vissen in vuurputten gerookt worden. De plaatselijke IAVI-medewerker vertelt: “Het zijn de mannen die de vis vangen. De vrouwen nemen het van daar af over. Echter, wie vis wil afnemen heeft daarvoor vaak geen ander middel dan seks”. Die seks is meestal onbeschermd, ondanks het grote risico.

We waren ziek, we zouden sterven

De lokale gemeenschapsleider van het dorp getuigt. “Ik ben al 17 jaar als visser aan de slag. Ik heb zoveel van mijn vrienden weten sterven aan aids. Aanvankelijk trokken we ons terug in onszelf. We dachten dat we dood waren, ook al waren we het niet. We gingen er vanuit dat we (sero)positief waren en dat we zouden sterven. En uiteindelijk was dat dan ook wat gebeurde.” Daar is nu bij veel mensen wel verandering ingekomen. Het IAVI team spoort de dorpelingen aan om zich te laten testen en doet actief aan hiv-preventie onder de vissers. “Mensen konden het aanvankelijk niet geloven wanneer ze negatief testten voor hiv. Het geloof dat iedereen op het eiland positief was, was zo wijdverspreid.”

Bang voor de verdrinkingsdood

Maar er is meer dat maakt dat vissers de risico’s van onveilige seks onderschatten. “Vissen is als oorlog voeren”, zo legt de gemeenschapsleider uit, “de vissers denken dat ze morgen zullen sterven aan het water”. De meesten van hen hebben ook nooit leren zwemmen. Doordat de vissers hun werk zo risicovol ervaren, leven ze in de overtuiging dat ze nog zoveel mogelijk van het leven moeten profiteren. “Mensen zijn ook ver weg van hun families en daardoor is er geen sociale controle over het gedrag”, benadrukt onze gesprekspartner. De mentaliteit in de vissersdorpen moet veranderen. “We hebben niet één boodschap nodig, maar een bombardement aan boodschappen. We hebben iemand nodig die ons laat zien dat we het leven moeten koesteren.”

Zorgen om zorgen

IAVI heeft veel mensen zover gekregen dat ze vandaag beter geïnformeerd zijn over hiv, en zich durven laten testen. Maar eens iemand positief getest wordt, kan er enkel doorverwezen worden naar de ziekenhuizen op het vasteland. Dat is makkelijk een uur varen. De overtocht is duur en gevaarlijk. De zorg in het ziekenhuis kan men vaak niet betalen. IAVI hoopt dan ook  in de toekomst bij te dragen tot de opbouw van permanente gezondheidsvoorzieningen op de eilanden zelf, maar dat blijft voorlopig afwachten.

Een toekomst vrij van aids

En toch heeft de aanwezigheid van de onderzoekers een dynamiek in de dorpen op gang gebracht. De kennis over hiv en het belang van veilige seks is vandaag veel groter dan voorheen. Zwangere moeders wordt uitgelegd hoe ze de overdracht van hiv op hun baby kunnen voorkomen. Mannen worden aangemoedigd om condooms te gebruiken. Door middel van peer-leaders wordt actief uitgereikt naar de vrouwen, mannen en jongeren. Met de vrouwen wordt nagedacht hoe ze zichzelf beter kunnen organiseren en zo hun economische afhankelijkheid van de mannen verkleinen. Het belangrijkste is echter dat de aanwezigheid van de onderzoekers hoop gebracht heeft. “We durven terug hopen op een toekomst”, besluit de gemeenschapsleider. Op hun beurt zijn de vissergemeenschappen onze hoop op een wereld zonder aids, door hun bereidheid om deel te nemen aan het onderzoek naar een aidsvaccin.