Ministertandem in Goma

In de eentalig Franse faire-part stond dat ik in Goma was uitgenodigd voor een table ronde humanitaire met vice-premier en minister van ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo. Een beetje verwonderd over de woordkeuze besloot ik dan toch maar dat het te maken moest hebben met de perceptieverwringing die nu algemeen heeft toegeslagen in Congo.

Het begrip niet-gouvernementele organisatie is quasi volledig verdrongen door humanitaire organisatie en als mijn gegevens in één van de vele DGM-posten worden opgeschreven gebeurt het steeds vaker dat de migratie-ambtenaar zelf al suggereert: uw beroep is humanitaire? Waarop ik steevast antwoord: huh, is dat een beroep? Neen, ik ben landbouweconoom. Iedereen die er anders uitziet dan een Congolees en geen blauwe helm draagt wordt tegenwoordig d’office gezien als een humanitaire. Vooral in een stad als Goma waar de humanitaire organisaties over elkaar struikelen.

Vertrouwen

De minister stapte de vergaderzaal binnen met een naturel die me verbaasde. Ik had de man alleen nog maar gezien op televisie in België en wist nooit goed wat van hem te denken. Nu lijkt het wel of televisie de lichaamstaal van iemand verandert. Want in levenden lijve voelde ik die twijfels niet. Hier stond een zelfzeker en minzaam man die zich spontaan voorstelde en vlotjes begon te vertellen over zijn indrukken alsof we elkaar al lang kenden. Hij schuwde daarbij absoluut geen emoties: ook dat maakt iemand meteen erg sympathiek. De man naast mij, een medewerker van de BTC, de Belgische coöperatie, met wie ik een half uur eerder had kennis gemaakt, zei het spontaan, het welde gewoon in hem op: “het is de eerste keer dat ik de minister ontmoet, maar je voelt je meteen op je gemak bij hem, je weet instinctief dat je hem kan vertrouwen, wat je van vele andere politici nooit voelt.” Dat is dan wellicht wat men charisma noemt, iets wat blijkbaar wordt weggefilterd door een televisiecamera.

Cosmetisch

De minister was diep onder de indruk van wat hij even voordien had gezien in het kamp voor interne vluchtelingen van Mugunga. Het aantal bewoners is er gedaald en de Congolese overheid heeft het voornemen om alle kampen te sluiten. Toch zeker die die dicht bij de provinciehoofdstad liggen. Maar het heeft meer weg van een cosmetische ingreep voor het imago van Goma dan vanuit een reële bekommernis om de toekomst van die mensen. Want begeleidende rehabilitatiemaatregelen zijn blijkbaar niet voorzien. Deze mensen hebben nochtans alles verloren, zonder hulp zullen ze het ontzettend moeilijk hebben om terug zelf in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Dat was de grote bezorgdheid van de minister.

Blijkbaar was ik de enige niet-humanitair rond de tafel. Tussen het Rode Kruis, OCHA, HCR, WFP, Handicap International, OIM en Monusco in voelde ik me de vreemde eend in de bijt. Maar toen ik die humanitairen hoorde vertellen over de noodzaak om van de noodhulpaanpak te verschuiven naar een ontwikkelingsaanpak heb ik mijn kans gegrepen.

Behalve één

Ik heb de minister erop gewezen dat er ondanks alles regio’s zijn in Oost-Congo die niet onder de knoet liggen van gewapende groepen en waar de bevolking met veel overtuiging investeert in haar eigen toekomst. Ik heb hem het verhaal gedaan van onze koffie-aanpak. Hoe op anderhalf jaar tijd 10.000 boeren zich er toe hebben verbonden om elk 50$ uit hun eigen middelen in te leggen om hun eigen micro-wasstations te bouwen. Hoe wij als Vredeseilanden als tegenprestatie een gemotoriseerde eco-pulpmachine, UV-restistente plastic vellen en schaduwnetten voor de droogschuur invoeren onder de vorm van een krediet, op termijn terugbetaalbaar aan de coöperatieve onderneming die de micro-wasstations samen vormen voor de vermarkting van hun koffie. Hoe de boeren er zo in slagen om koffie van topkwaliteit te produceren waarmee ze de vier eerste plaatsen hebben gewonnen in de nationale wedstrijd Taste of Harvest. Kortom hoe alle voorwaarden vervuld zijn om van de heropleving van de koffie een groot succes te maken, behalve één.

Ik wachtte bewust enkele seconden langer dan nodig om de ernst van mijn punt te onderstrepen.

Het kernprobleem dat de rendabiliteit van de koffiesector volledig onderuithaalt is de veelvuldige nodeloos zware belasting van koffie-uitvoer door tientallen overheidsdiensten. Daarin zitten zowel officiële bij wet vastgelegde belastingen als onrechtmatig afgedwongen betalingen door machtsmisbruik. En alle actoren in de keten wentelen die zware meerkosten af op de boeren, die het gelag betalen. Geen wonder dat 85% van de Congolese koffie illegaal naar de buurlanden verdwijnt, waar de fiscale druk 1 tot 3% is, tegen 11-13% in Congo. De cijfers stonden netjes in het dossier dat ik voor de minister had voorbereid: bij de verkoop van een container koffie aan een bedrijf in Antwerpen door één van de coöperaties die we ondersteunen hadden de gecombineerde staatsdiensten een inkomen verworven dat zeven keer hoger lag dan de winst die ze overlieten aan de boeren.

Resultaten

De minister stond versteld en beloofde om deze informatie zeker te gebruiken in zijn verdere contacten met de overheid. Moet ik me schuldig voelen dat ik hem nog meer feiten heb aangereikt om harde taal te spreken? De manier waarop vooral in de Franstalige pers en door regeringswoordvoerder Lambert Mende wordt gereageerd op de kritieken die De Croo bij zijn aankomst in Kinshasa meteen heeft verwoord, ontwijkt de inhoud. Neokoloniale Vlaming met een belerend vingertje, “nous n’avons pas besoin de donneurs de leçons”, schimpte regeringswoordvoerder Mende, en verder zweeg hij over de inhoud. “Gonflette politique”, zuchtte Colette Braeckman vertwijfeld, en onderlijnde het contrast met Didier Reynders die ze lucide maar diplomatisch vindt en meer bezorgd om concrete resultaten.

Welke resultaten? Verdwijningen van en moorden op bestrijders van onrecht? Tientallen doden bij betogingen in Kinshasa? Intimidatie van oppositie? Een roofstaat die haar eigen bevolking steeds dieper de armoede induwt? Geef mij dan maar een De Croo die de feiten bij naam noemt. Akkoord, hij kan dat misschien wat anders verwoorden, wat meer vanuit een positieve insteek zijn punten maken. Want het geeft inderdaad de kans om verontwaardiging over de vorm te gebruiken om het niet over de inhoud te moeten hebben. Maar in een land waar het voor een burger levensgevaarlijk is om zijn mening te geven, is het altijd beter dat die boodschap dan via kanalen wordt gebracht die geen ander risico lopen dan een scheldtirade van de minister van communicatie, liever dan dat de problemen met de mantel der diplomatieke liefde worden bedekt. Dat dit uit electoraal gewin zou zijn, zoals Braeckman suggereert, lijkt me ronduit belachelijk. Welke Belgische kiezer zou zich hierop baseren in het stemhokje? Dit is eerder een opsteker voor de Congolese burger die blij is dat de pijnpunten van zijn samenleving openlijk bij naam en toenaam worden genoemd. Hoe anders kan je het kwaad bestrijden dan door het eerst duidelijk te durven benoemen?

Tweesporenbeleid

Zo heb ik aan de minister beschreven hoe diep de kloof is tussen de burger en de overheid. Hoe staatsdiensten tot volksvijanden zijn verworden. Hoe legitieme mechanismen tot verantwoording afleggen aan de bevolking totaal ontbreken en alle klachten over de roofstaat systematisch worden weerlegd door het opentrekken van hun paraplu: “het zijn wij niet, het is Kinshasa dat dit zo heeft beslist”. Als alle verantwoordelijken in het binnenland politiek worden benoemd vanuit Kinshasa, dan krijg je dit soort van scheeftrekkingen. Daarom is het van het allergrootste belang dat de allereerste lokale verkiezingen ooit, gepland voor oktober 2015 (over amper 8 maanden!!), zeer ernstig worden genomen en in de juiste geest worden uitgevoerd. Dat de decentralisering, die nochtans al in de grondwet van 2005 stond ingeschreven, eindelijk wordt ingevoerd om burger en overheid dichter bij elkaar te brengen en overheidsinkomsten voortaan ook decentraal te investeren. Dat zou wel eens een heus omslagpunt kunnen worden in de Congolese samenleving. Ook al zal de inertie groot zijn en de kapers op de kust talrijk.

De minister heeft me verzekerd dat zijn tweesporenbeleid van rechtenbenadering en inclusieve duurzame ontwikkeling volle aandacht zal geven aan wat ik heb ingebracht. Het recht op een bestuur dat verantwoording aflegt aan de burgers in plaats van ze te belagen en het recht om zelf de vruchten te mogen plukken van eigen economische inspanningen zijn inderdaad twee belangrijke sleutels voor een duurzame inclusieve ontwikkeling.

Onnozel detail

’s Avonds volgde nog een receptie ter gelegenheid van de aanstelling van de ereconsul van België in Goma, dhr. Robert Levy. Minister De Croo was zowat de hele tijd benomen met het weggeven van interviews en bleef zo goed als onzichtbaar. Het was minister Reynders die hier het woord voerde. En inderdaad, het werd een mooie demonstratie van de door Braeckman zo geliefde stijl: de voorstelling van de ereconsul door onze bewindsman (met een haast onmerkbare ergernis dat zijn erkenning door Kinshasa pas de vooravond werd ondertekend) werd prompt gevolgd door een liefdesverklaring aan België door de gouverneur van Noord-Kivu, Julien Kahongya Paluku. Hoe Congo er nu snel zal op vooruitgaan met de steun van België (10 miljoen €, eventueel tweemaal hernieuwbaar, wordt vrijgemaakt voor infrastructuurwerken in de Kivus: rehabilitatie van de wegen, micro-waterkrachtcentrales en drinkwatervoorzieningen). Hoe de bevolking de Belgische inspanningen omarmt. Hoe dikke vrienden België en Congo wel niet zijn.

Dat de ambtstermijn van de gouverneur intussen al drie jaar de grondwettelijke vervaldatum van vijf jaar heeft overschreden is uiteraard in deze aanpak maar een onnozel detail.