Nadyia Savchenko, de Jeanne d’Arc van Oekraïne

Het was een zwarte dag in de geschiedenis. Brussel werd op verschillende plaatsen aangevallen met honderden slachtoffers tot gevolg. Complete chaos en ontreddering overal in België. Via sociale media en nieuwssites probeerde ik een beeld te vormen van wat er precies gebeurde.

Tijdens mijn stageperiode in Brussel stapte ik meermaals af in het metrostation Maelbeek rond een uur of negen ’s ochtends. Het is zo realistisch, wat het net zo surreëel maakt. Maar ik heb het vandaag over Savchenko.

In juni 2014 werd Nadyia Savchenko gearresteerd door de Russische autoriteiten omwille van haar medeplichtigheid bij de moord op twee Russische journalisten. De arrestatie was in realiteit een kidnapping door pro-Russische rebellen, die haar nadien Rusland binnensmokkelden. Russische media vertelden echter dat ze zelfstandig Rusland binnengedrongen was nadat ze de twee journalisten vermoord had, maar Russische media nemen wel vaker eens een loopje met de realiteit.

Na een goeie 600 dagen van gevangenschap ging Nadyia Savchenko in hongerstaking, om zo duidelijk te maken dat ze haar opsluiting, haar proces en het hele Russische gerechtelijk systeem veroordeelt. Op 4 maart, na 77 dagen hongerstaking, kondigde zij ook haar ‘droge’ hongerstaking aan, ze zou nu ook geen water of thee meer drinken.

In het kader van de Russische annexatie van de Krim zo’n goeie twee jaar geleden en de daaropvolgende destabiliserende Russische acties in het oosten van Oekraïne, een land in volle hervorming na de Maidanrevolutie, wordt het hele gebeuren sterk gepolitiseerd. Er wordt niet zomaar een Oekraïense pilote veroordeeld.

Internationale reactie

Dergelijke drastische maatregelen zorgden voor meer internationale aandacht. Internationale mensenrechtenorganisaties steunen Savchenko volop. De Open Dialog Foundation, waar ik zelf stage loop, volgt het hele proces op de voet sinds de dag van Savchenko’s arrestatie. Veel hoop op een vrijlating of uitlevering aan Oekraïne is er echter al lang niet meer.

Opnieuw werd duidelijk hoe weinig internationale diplomatie Rusland lijkt te raken.

Naast burgerorganisaties en internationale organisaties, zoals Human Rights Watch, UNHCR en andere, veroordeelden ook regeringsleden van Europese lidstaten, Europarlementsleden, Frederica Mogherini en zelfs enkele hoge officials van de Verenigde Staten reeds openlijk de opsluiting en de mogelijke veroordeling van Nadyia Savchenko.

Ook Poroshenko, de Oekraïense president, riep Poetin op om Nadyia Savchenko vrij te laten. De hashtag #FreeSavchenko werd op korte tijd een enorme hype op Twitter en Facebook. Nog nooit werd de nationale tweekleur van Oekraïne zo veelvuldig op sociale media gespot. Jammer genoeg werd opnieuw duidelijk hoe weinig internationale diplomatie Rusland lijkt te raken. De Savchenko list, een lijst van medeplichtigen aan de arrestatie en de opsluiting van Savchenko waartegen internationale sancties geëist worden, was een online succes en werd door verschillende internationale politici ondersteund. Desalniettemin kon Rusland er niet minder om geven en zette het land zijn schijnproces gewoon voort.

Der Prozess

Niemand was eigenlijk nog verrast bij het zien van de ondoorgrondelijkheid en absurditeit van het Russische rechtssysteem. Rechters zijn er allesbehalve onafhankelijk en basisrechten zoals vrijlating onder voorwaarde worden gewoon genegeerd.

Terwijl de rechter haar straf uitsprak, zong ze vol overgave het Oekraïense volkslied.

Het verdict viel dan ook te verwachten: Nadyia Savchenko werd schuldig bevonden en veroordeeld tot 22 jaar cel en een aanzienlijke geldboete. Nadyia Savchenko leek het hele proces gelaten te ondergaan. Ze leek al aanvaard te hebben dat ontkomen aan dit proces nooit een echte optie was. Maar toch liet ze geregeld haar opinie over het hele Russische systeem duidelijk spreken.

Haar gezichtsuitdrukkingen spraken boekdelen en niet zelden kwamen haar middelvingers tevoorschijn. Terwijl de rechter haar straf uitsprak, zong ze vol overgave het Oekraïense volkslied. Wanneer het publiek, waaronder ook de zus van Savchenko, begon mee te zingen, sloegen de veiligheidsdiensten in paniek. De zaal moest ontruimd worden en de uitzendingen werden stopgezet.

Tijdens die uitspraak van de straf lazen de advocaten rustig verder in een magazine of scrollden ze op hun smartphone: ze erkenden de uitspraak niet. Savchenko verloor in ieder geval haar gevoel voor humor niet. Nadat Nadyia Savchenko opnieuw een verwijt uitgeroepen had, begonnen enkele mensen uit het publiek te lachen. Toen de rechter beval dat iedereen die dat grappig vond de zaal moest verlaten, riep ze doodleuk dat zij het best wel grappig vond.

All for nothing?

Jammer genoeg heeft het herhaaldelijk tweeten en openlijk veroordelen van de Russische acties maar weinig effect. De sancties die ngo’s eisen krijgen wel internationale steun, maar de implementatie wordt een werk van lange adem. Bovendien is Rusland al bijna twee jaar onderhevig aan Europese sancties ten gevolge van zijn annexatie van de Krim, maar de situatie blijft daar ook nagenoeg ongewijzigd.

Zelfs als Savchenko vrijgelaten zou worden, al is die kans enorm klein, worden binnen de kortste keren nieuwe Oekraïense, maar ook Russische burgers of activisten opgepakt en onterecht veroordeeld. De vraag naar meer concrete internationale actie wordt steeds groter, maar lijkt steeds moeilijker te beantwoorden. Europa moet de vluchtelingencrisis verder het hoofd bieden, ook wanneer het continent zich momenteel verlamd voelt door de impact van de aanslagen van 22 maart in Brussel. De energie om concreet te investeren in buiten-Europese issues zoals politieke gevangenen in Rusland, lijkt klein. Maar activisten moeten cynisme natuurlijk vermijden, want elke demonstratie, elk kritisch artikel en elke tweet met de hashtag #FreeSavchenko kan nog altijd het verschil maken.