NoNukesBlog #1: Hoe diplomaten zich uit een kernwapenverbod proberen te praten

Samen met andere lobbyisten en activisten van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), een mondiale coalitie van NGOs, ben ik ook van de partij in New York. Dat maakt me de enige Belg in de conferentiezaal: de Belgische regering boycot deze historische onderhandelingen.

België behoort zo tot een kleine groep van een veertigtal landen die de onderhandelingen boycotten. Dat is ongezien: voor de eerste keer in decennia neemt België niet deel aan multilaterale onderhandelingen over humanitaire ontwapening.

Nucleaire verbodsparadox

Binnen ICAN coördineer ik het lobbywerk tegenover de boycottende landen, inclusief België. We ontmoeten diplomaten in de bar van het VN-gebouw en gaan langs bij de VN-missies van de boycottende landen. Ze hebben allemaal hun talking points goed op elkaar afgestemd. Natuurlijk is hun land voorstander van nucleaire ontwapening. Natuurlijk gaat het allemaal te traag. Uiteraard begrijpen ze de frustraties van de niet-kernwapenstaten en het mondiale middenveld.

Een verbodsverdrag is volgens de boycottende diplomaten echter geen goed idee. Een verbodsverdrag is louter “declaratoir” en zal geen enkele impact hebben. Enkele minuten later klinkt het plots dat een verbodsverdrag “gevaarlijk” is en tegen elke prijs moet worden vermeden.

Een verbodsverdrag is volgens de boycottende diplomaten echter geen goed idee. Een verbodsverdrag is louter “declaratoir” en zal geen enkele impact hebben. Enkele minuten later klinkt het plots dat een verbodsverdrag “gevaarlijk” is en tegen elke prijs moet worden vermeden. De diplomaten lijden duidelijk aan een “verbodsparadox”: de onbeantwoorde vraag hoe een verdrag dat geen enkele impact zal hebben, tegelijk ook een gevaarlijke impact heeft.

Over naar talking point 2 dan maar: de boycottende diplomaten waarmee we spreken, verkiezen de “pragmatische” en “effectieve” stappen uit de zogenaamde “progressieve benadering”. Dit is een lijst van 25 maatregelen over nucleaire non-proliferatie en ontwapening die al meer dan twee decennia op tafel liggen, niet uitgevoerd worden en om de paar jaar gerecycleerd worden als een nieuw “pragmatisch” en “effectief” initiatief.

Deze gerecycleerde benadering werd gedocumenteerd in een rapport dat de Belgische Coalitie tegen Kernwapens op 15 juni 2017 publiceerde. Wanneer we de diplomaten in New York vragen welke elementen hen doen denken dat de “progressieve benadering” nu wél uitgevoerd zal worden (of welke stappen ze hiertoe zelf zullen zetten), blijft het pijnlijk stil.

Concrete impact verbodsverdrag

De boycottende diplomaten weigeren tijdens onze gesprekken hardnekkig te erkennen dat een verbodsverdrag complementair is met de “progressieve benadering”, en wel degelijk een impact zal hebben op verdere nucleaire ontwapening.

Een verbodsverdrag is immers geen revolutionaire stap en staat niet gelijk aan onmiddellijke volledige ontwapening. Een nieuw verbodsverdrag verhoogt de druk op kernwapenstaten -die allemaal grootschalige en dure moderniseringen van hun nucleaire arsenalen plannen - om hun decennia-oude ontwapeningsbeloftes eindelijk uit te voeren. Zonder de nieuwe dynamiek die een verbodsverdrag tot stand brengt, is er geen enkele reden om te veronderstellen dat de kernwapenstaten deze beloftes de komende jaren wél zullen uitvoeren.

Een verbodsverdrag versterkt zo het Non-proliferatieverdrag (NPV) en vermijdt een nieuwe nucleaire wapenwedloop. Doordat het nieuwe verdrag de politieke druk verhoogt op de kernwapenstaten om volledig te ontwapenen, verhindert het dat niet-kernwapenstaten zich niet langer iets aantrekken van hun belofte om geen kernwapens te verwerven (non-proliferatie).

KBC Bank investeerde in 2016 117 miljoen dollar in kernwapens.

Een nieuw verbodsverdrag zou ook een onmiddellijke en concrete impact hebben op de financiering van kernwapens. Kernwapenstaten zijn immers sterk afhankelijk van private bedrijven voor de productie, onderhoud en modernisering van hun kernwapenarsenaal.

Onderzoek van PAX Nederland toont dat tussen januari 2013 en augustus 2016 wereldwijd minstens 390 financiële instellingen 498 miljard USD investeerden in 27 bedrijven die betrokken zijn bij de nucleaire activiteiten van Frankrijk, India, Israel, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

In België gaat het onder meer over KBC Bank, dat in 2016 117 miljoen dollar investeerde in kernwapens. Doordat een nieuw verbodsverdrag kernwapens expliciet buiten de wet plaatst, zullen private bedrijven hun investeringen in kernwapenactiviteiten moeten herbekijken.

Diplomatieke druk kernwapenstaten

De kernwapenstaten geven bovendien zelf toe dat een nieuw verbodsverdrag belangrijke en concrete gevolgen zal hebben. Zo riepen de Verenigde Staten op 17 oktober 2016 alle NAVO-bondgenoten op om tegen de resolutie te stemmen die het mandaat gaf om in 2017 verbodsonderhandelingen op te starten. De uitgelekte brief zet de concrete militaire implicaties van een verbodsverdrag op een rijtje, en bewijst zo dat een verbodsverdrag – zelfs zonder medewerking van de kernwapenstaten- een significante en concrete impact zou hebben.

Ondertekenaars van het nieuwe verbodsverdrag zouden niet langer kunnen deelnemen aan nucleaire planning en training, terwijl ze ook hun luchtruim en havens zouden moeten sluiten voor vliegtuigen en schepen die kernwapens vervoeren. De “nuclear burden sharing”, in de vorm van de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens op Europese bodem, zou in gedrang komen, terwijl ondertekenaars niet langer “dual capable” gevechtsvliegtuigen kunnen kopen die kernwapens kunnen dragen.

Ook de Franse regering oefende druk uit op Franse Europarlementsleden om tegen een resolutie te stemmen die EU-lidstaten oproept om deel te nemen aan de VN-onderhandelingen over een verbodsverdrag. De Amerikaanse VN-ambassadrice Nikki Haley hield bij aanvang van de VN-onderhandelingen in maart 2017 ook een opvallende protesttoespraak bij de ingang van de conferentiezaal.

Dit alles doet een eenvoudige vraag rijzen: als een verbodsverdrag geen enkele impact heeft, waarom investeren kernwapenstaten als de Verenigde Staten en Frankrijk dan zoveel diplomatieke energie in het voorkomen ervan?

Elke dag deze week schrijft Willem Staes een bericht vanop de top in New York City. Wat er nog aankomt:

• NoNukesBlog #2: De laatste rechte lijn naar een kernwapenverbod
• NoNukesBlog #3: Lobbyen voor een kernwapenverbod
• NoNukesBlog #4: Nucleaire gollums in Brussel
• NoNukesBlog #5: Quo vadis, nucleaire NAVO?

Willem Staes is beleidsmedewerker veiligheid en ontwapening, Pax Christi Vlaanderen en de Belgische Coalitie tegen Kernwapens.