Onderzoeksjournalistiek onder vuur

Ze staan verdekt opgesteld in het Radisson Blu-hotel in Lillehammer, de gewapende Noorse undercover politieagenten die de veiligheid moeten verzekeren op de Global Investigative Journalism Conference. Ruim 900 journalisten uit 121 landen zijn naar hier afgezakt om vier dagen lang kennis te delen over onderzoeksjournalistiek en om nieuwe samenwerkingsverbanden op te zetten.

‘Dit is de meest globale en diverse conferentie uit de geschiedenis van de journalistiek’, aldus organisator Jan-Gunnar Furuly, die in zijn openingsspeech hommage bracht aan Azerbeidzjaanse onderzoeksjournaliste Khadija Ismailova. Zij werd onlangs veroordeeld tot 7,5 jaar gevangenisstraf –volgens heel wat waarnemers een poging van het regime om kritische journalisten het zwijgen op te leggen.

Bewust chaos stichten

Ook in heel wat andere landen hebben onderzoeksjournalisten het hard te verduren. ‘Alleen al in 2015 zijn wereldwijd 44 journalisten omgebracht. En we zijn nog maar in de 41ste week van het jaar’, aldus Margo Smit, de voormalige directrice van de Vlaams-Nederlandse Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ). Ze leidde in Lillehammer het panel Onderzoeksjournalistiek onder vuur.

Neem Drew Sullivan, medestichter van het Organized Crime and Corruption Reporting Project dat onderzoek doet naar georganiseerde misdaad in Oost-Europa. Begin oktober 2015 werd Sullivan door een voormalig lid van de Servische geheime dienst ervan beschuldigd een ‘CIA-agent’ te zijn ‘die bewust chaos sticht in door politici en drugsdealers op een hoopje te gooien’. Het werk van zijn samenwerkingsverband wordt duidelijk niet door iedereen in dank afgenomen. Sullivan: ‘Door ons toedoen is voor 2,5 miljard dollar in beslag genomen in verschillende landen, zijn tachtig personen gearresteerd en moesten 1300 bedrijven de deuren sluiten.’

Publieke vijand nummer één

‘Eén van mijn bronnen werd onlangs vermoord teruggevonden… in een vat cement.’

Ook de Britse journaliste Clare Rewcastle Brown getuigde in Lillehammer over de intimidaties die onderzoeksjournalisten soms moeten ondergaan. De voormalige tv-reporter brengt op haar blog www.sarawakreport.org verslag uit over corruptie in de Maleisische houtindustrie.

Daardoor werd ze naar eigen zeggen ‘publieke vijand nummer één in Maleisië’. Met gevolgen tot in haar thuisbasis in Londen.

Brown: ‘Voor mijn appartement staan verdachte auto’s geparkeerd. Ik word achtervolgd en gefotografeerd wanneer ik gesprekspartners ontmoet. Ik sta onder surveillance, mijn computer is gehackt, mijn e-mails worden gelezen. Voor mij is dat vervelend, maar voor mijn contacten in Maleisië is het ronduit gevaarlijk. Eén van mijn bronnen werd onlangs vermoord teruggevonden… in een vat cement.’ Brown vertelde hoe Maleisië zelfs een Interpol-alert tegen haar lanceerde op verdenking van terrorisme. Interpol ging daar echter niet op in.

De aanwezige reporters uit 121 landen schaarden zich in Lillehammer achter een gezamenlijke verklaring over de veiligheid van journalisten. Ze riepen ‘regeringen, multilaterale organisaties en overheden wereldwijd op om een prioriteit te maken van de bescherming van journalisten en een einde te maken aan de straffeloosheid voor zij die ons aanvallen’.

Zoeken in Snowdens archief

Verder op het programma van de eerste conferentiedag: workshops en panelsessies over malpraktijken in de financiële sector, webscraping, het versleutelen van e-mails, de georganiseerde misdaad, milieuberichtgeving, corruptie, belastingontduiking, de Wereldbank…

In een van de drukst bijgewoonde sessies gaf de Amerikaanse journaliste Margot Williams (The Intercept) –wereldwijd een van de meest gerespecteerde namen uit het vakgebied– een overzicht van 100 databanken en tools die elke onderzoeksjournalist zou moeten kennen. Enkele voorbeelden: zoeken op het wereldwijde web zonder sporen na te laten kan met disconnect.me. Checken hoeveel informatie vasthangt aan het ip-adres van je computer doe je met iplocation.net.

Academische artikels uit liefst 26.000 publicaties zijn raadpleegbaar via Journal TOCS. AudioSear.ch laat toe om met zoektermen te zandduinen in podcasts. En Bird’s Eye View van Bing is een goede aanvulling op Google Street View en Google Satellite Imagery. De vrijgegeven documenten van NSA-klokkenluider Edward Snowden ten slotte zijn doorzoekbaar via het Canadese initiatief Snowden Surveillance Archive.

‘Poetin heeft géén plan’

Uiteraard was er in Lillehammer ook aandacht voor de internationale actualiteit. In een sessie over de Nieuwe Koude Oorlog, die ik mocht modereren, gaf de Russische journalist Mikhail Zygar (foto hieronder, tweede van rechts) zijn kijk op het beleid van Vladimir Poetin. Zygar, hoofdredacteur van het onafhankelijke Russische tv-station Dozhd en auteur van het boek Putin’s U-Turn, ontkrachtte ‘de meest populaire mythe die de ronde doet over de Russiche president. Zowat de hele wereld denkt dat Poetin een machtige strategist is. Dat hij slim is en een masterplan heeft om de wereld te veroveren. Dat hij weet wat hij binnen een maand, een half jaar en binnen tien jaar zal doen.’

‘Op basis van gesprekken met leden van zijn presidentiële staf en met Russische politici heb ik Poetins motieven proberen achterhalen. Wat bleek? Er is géén plan. Poetin heeft geen strategie. Wat je telkens ziet gebeuren, zijn tactische stappen: antwoorden in real time op externe stimuli. Alles wat Poetin doet, is reageren op.’

 ‘Zowat de hele wereld denkt dat Poetin een machtige strategist is. Dat hij slim is en een masterplan heeft om de wereld te veroveren.’ 

De Oekraïense journaliste Nataliya Gumenyuk (Hromadske TV, tweede van links op de foto) brak een lans voor meer berichtgeving ter plekke in het oosten van Oekraïne. ‘Er circuleert zoveel informatie online over het conflict… het publiek moet maar raden wat klopt en wat niet. In dat paradigma konden wij niet meer werken. Daarom gaan wij ter plekke. Wordt er geschoten? Wat zeggen de lokale inwoners? Er is immers veel foute informatie voorhanden op het internet. Een nieuwe trend is dat ook visuals fake zijn.’

Volgens Gumenyuk is het net interessant om het officiële discours te vergelijken met wat zich op het terrein afspeelt. ‘Zo hoor je al anderhalf jaar berichten over de steun van de NAVO aan het Oekraïense leger, dat onder meer satellietradio-apparatuur ter beschikking zou krijgen. Elke keer ik naar frontlinie ga, vraag ik de legerchefs of die apparatuur al is toegekomen. Neen, klinkt het keer op keer. Er is met andere woorden veel mythevorming rond de militaire steun die de NAVO zou geven.’

Meer weten? Check de tipsheets op de website van de Global Investigative Journalism Conference. Alle foto’s © Kristof Clerix

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.