Populisten en technocraten schaken om Peru

De PPK heeft dan wel de verkiezingen gewonnen, Fuerza Popular (FP) heeft de meerderheid in het congres en de helft van het land achter zich. Veel van hun kiezers  stemden met overtuiging, terwijl bijna de helft van de stemmen voor PPK anti-Keiko waren. Polarisering troef dus. En het loopt over van machtshonger en frustratie na het verlies bij FP. Lees: ze zitten niet te wachten op de volgende verkiezingen binnen vier en een half jaar om het presidentschap vast te krijgen.

Hun strategie hiervoor is zo eenvoudig als doorzichtig en valt uiteen in twee tactische complementen. Eén, het beleid zoveel mogelijk ondermijnen zodat zowel op korte als lange termijn weinig resultaten worden geboekt. Twee, misbruik maken van de ontevredenheid omwille van de uitgebleven vooruitgang om de regering te doen vallen en vervroegde (of in het ergste geval de volgende) verkiezingen te winnen. (En ondertussen uiteraard gebruik maken van hun alomtegenwoordigheid om zoveel mogelijk geld te rapen en hun banden met de georganiseerde misdaad te onderhouden. Een eerste overwinning was het afschieten van een wetsvoorstel dat de overheid meer inkijk zou geven op grote financiële transacties – een flagrante schending van hun verkiezingsbelofte om de strijd met drugsbaronnen aan te gaan.) Tot nu toe komen ze absurd makkelijk weg met hun methode van ondermijnen.

Woensdag hebben ze na een strijd van enkele weken hun eerste grote slag thuisgehaald. Zo zijn ze erin geslaagd de minister van onderwijs Jaime Saavedra – überhaupt de meest populaire – te verplichten af te treden. De officiële aanleiding was een vermoeden van corruptie binnen het ministerie, maar hun echte casus belli was de inhoud van de naar Peruaanse normen zeer progressieve nieuwe richtlijnen voor onderwijs. Ik moet het hun nageven, het was een heel goeie zet.

Groteske leugens

Waar de helft van het land voor FP heeft gestemd, is een veel groter deel nog steeds behoorlijk homofoob en conservatief. De richtlijnen bevatten onder andere een stuk over meer tolerantie en respect voor LGBT en gender, waar ze gretig gebruik van hebben gemaakt om een campagne van desinformatie (enfin, groteske leugens) op te zetten. Ze speelden daarbij in op de angst die bij veel mensen heerst dat hun kinderen homoseksueel zouden worden – en de mythe dat homo’s en travestieten kinderen proberen te ‘bekeren’ - wat nauw samenhangt met de stereotiepe rollenpatronen van man en vrouw in een machistische maatschappij, en het belang die in stand te houden.

Onderwijs is een van de grote pijnpunten in Peru, en het ging er stilaan beetje bij beetje op vooruit. Het laatste wat het land nodig heeft is dat dit proces wordt vertraagd of stopgezet, en dat is net wat FP nu heeft verwezenlijkt.

De beleidstekst houdt in dat leraars geen dingen meer mogen zeggen als “homo zijn is een ziekte” of leerlingen aanzetten hun seksuele geaardheid te onderdrukken. De campagne van FP verdraaide dat tot het feit dat andersgeaardheid in scholen actief zou gepromoot worden – en hoe vreselijk dat zou zijn.

En daar draaide de discussie dan grotendeels rond: traditionele normen en waarden. Niet rond de legitimiteit van de corruptieaanklacht of de kwaliteit van het gevoerde beleid, dat ironisch genoeg behoorlijk goed is. Onderwijs is een van de grote pijnpunten in Peru, en het ging er stilaan beetje bij beetje op vooruit. Het laatste wat het land nodig heeft is dat dit proces wordt vertraagd of stopgezet, en dat is net wat FP nu heeft verwezenlijkt.

Vóór de motie van wantrouwen werd gestemd in het congres had PPK als president de mogelijkheid een soort veto uit te brengen, zodat hij zijn minister kon houden. Tot groot ongenoegen van links en de meer dan tienduizend betogers die maandag op straat waren gekomen om Saavedra en het beleid te verdedigen, besloot hij dinsdag geen gebruik te maken van die optie – om “niet meer olie op het vuur te gooien”.

De reactie bij links en het anti-Keikofront was snoeihard: laf, onderdanig en zelfs medeplichtig. De aanval op Saavedra is een eerste grote poging de regering te tackelen, dus had hij beter zijn tanden laten zien in plaats van een enorme toegeving te doen. De grootste reden voor de beslissing zou geweest zijn dat indien hij zijn veto had gebruikt hij zich in een heel kwetsbare positie zou hebben gezet: indien corruptie effectief zou worden aangetoond zou de aanklacht rechtstreeks kunnen doorgetrokken worden naar de president.

Schaakspel

Ik deel die mening niet. Ik ben geen fan van PPK’s economisch beleid en zijn voorstel rond milieu was behoorlijk pover. Hij is een technocraat, niet de charismatische, sterke leider die een vanzelfsprekend tegengewicht tegen Keiko zou kunnen vormen. Maar volgens mij ligt net daarin zijn sterkte om terug te slaan tegen Fuerza Popular: met goed doordachte strategische zetten hun aanvallen tegen zichzelf laten keren. Hij heeft Saavedra opgeofferd, maar hij heeft zijn tegenstander de genadeslag laten uitvoeren.

Ze hebben hun zin gekregen, maar de golf van tegencampagnes – aandringend op het belang van onderwijs en de bereikte vooruitgang – hebben ondertussen resultaat geboekt.  Ze hebben gewonnen, maar er heerst steeds meer een gevoel van “waarom eigenlijk?”. Zelfs al is het maar een klein deel, voor sommige FP stemmers is hun masker gevallen. Hun aanval heeft hun kwetsbaarder gemaakt en de volgende zal moeilijker zijn.

Had hij zijn veto gebruikt – waar FP hoogstwaarschijnlijk van uitging – dan hadden ze hem kunnen afschilderen als antidemocratisch, autoritair en corrupt, nu zitten ze in een situatie waarbij ze hoogstwaarschijnlijk op minder steun kunnen rekenen dan voordien.  Het was een riskante zet, maar volgens mij de beste. De komende maanden zal duidelijk worden of dat zo is.

De Trump-Keiko vergelijking

Ik sluit af met een vergelijking met wat er in de VS aan het gebeuren is. Trump – het hoeft geen betoog dat hij in veel opzichten de Keiko-versie is van de VS – heeft het weliswaar gehaald, en het ziet er voorlopig naar uit dat dat minieme verschil in stemmen een enorme impact zal hebben, wereldwijd. Maar verder zijn de parallellen soms griezelig acuraat.

Een links-progressieve kandidaat die onverwacht veel stemmen haalt (Sanders daar, Mendoza hier) in de eerste ronde, gevolgd door een heel spannende een finale tussen rechts en populistisch (en heel) rechts. Een kandidaat die erin slaagt de bevolking te overtuigen om voor hem/haar te stemmen met beschuldigen aan de tegenpartij waar hij/zij nog veel meer aan zondigt (o.a. bij Trump het verwijt dat Hillary het establishment vertegenwoordigt, bij Keiko de corruptieaanklachten). Een boze, teleurgestelde massa die stemt vanuit een buikgevoel. Maar ook een hernieuwd, sterker opflakkerend activisme aan linkerzijde.

De massa is boos en zowel Trump als Keiko slagen erin die boosheid te kanaliseren om stemmen te winnen. Maar als ze hun spel slecht spelen kan het tij snel keren. Wanneer meer kiezers inzien hoe ze zich met populistische en minder relevante thema’s laten overtuigen om te stemmen voor iemand die uiteindelijk tegen hun eigen belangen werkt.

Laten we hopen.