Vive l’indépendance! Feest van de onafhankelijkheid of feest van de maskers?

11 december vierden de Burkinezen de 56e verjaardag van hun onafhankelijkheid van de Franse kolonisator. Een groots opgezet feest dat elk jaar in een andere stad gevierd wordt. De stad in kwestie krijgt een budget voor het opknappen van wegen en de organisatie van een feestelijk défilé. Percelen worden “gratis” weggegeven op voorwaarde dat kopers er in een mum van tijd een specifiek gebouw op neerplanten dat tijdens het feest gebruikt kan worden om activiteiten en bezoekers in onder te brengen en achteraf volledig toebehoort aan de koper. 

Maskers

De stad wordt “opgewaardeerd”, maar niets is minder waar. Na het feest keert iedereen terug naar huis waar ze de zorgen van alledag, even verdwenen in de feestroes, terug op hun verder quasi lege bord gepresenteerd krijgen. De constructies op de gratis percelen blijven leeg achter. Zij die genoeg kapitaal hadden en bouwden, zien dit als een te verhuren buitenverblijf, zij die zouden willen huren zijn niet kapitaalkrachtig genoeg voor het betalen van dit soort woning.

‘Het is alsof een man die nog steeds volledig afhankelijk is van zijn ouders, op zijn dertigste verjaardag een groot feest gaat geven om zijn zelfstandigheid te vieren.’

Niet enkel het feest, maar het hele idee van onafhankelijkheid is façade. Leg ik mijn oor te luister bij medewerkers van lokale organisaties waar Broederlijk Delen mee samenwerkt, dan hoor ik vooral cynisme.

‘Het is alsof een man die nog steeds volledig afhankelijk is van zijn ouders, op zijn dertigste verjaardag een groot feest gaat geven om zijn zelfstandigheid te vieren’, vergelijkt David van AMR (Association Monde Rural). In werkelijkheid zijn buitenlandse machten nog steeds sterk aanwezig in Burkina Faso en niet in het minst ex-kolonisator Frankrijk.

Niet toevallig organiseerde ODJ (Organisation Démocratique de la Jeunesse du Burkina Faso) precies een week vóór de nationale feestdag twee “journées de solidarité avec la lutte des peuples d’Afrique” (“dagen van solidariteit met het verzet van de Afrikaanse volkeren”). Naast de nodige slogans en geëngageerde artiesten, vooral 4 erg interessante bijdrages van al even interessante sprekers en een zeer divers en overtuig(en)d publiek. Bijdrages die focusten op verschillende, concrete manifestaties van de blijvende Franse dominantie over “het land van de integere mensen”.

Een masker met veel gaten

Wat de jongeren willen, is soevereiniteit voor hun land. Een regering die zelf wil en kan beslissen, zonder verantwoording te hoeven afleggen aan externe machten. Wat ze zien, is een munt die sinds de jaren ’50 met een vaste wisselkoers gekoppeld is aan de Franse Franc en bijgevolg dezer dagen aan de Euro. Ze zien dat de helft van de staatsreserves geblokkeerd staan in de Franse Schatkist. Ze botsen op Franse militaire basissen die hun aanwezigheid rechtvaardigen in het kader van de “strijd tegen terrorisme”. Ze zien die Franse militairen ex-president Blaise Compaoré het land uitloodsen na  de volksopstand in 2014. Ze zien een grondwet die nog steeds een bijna exacte kopie is van de Franse versie en een onderwijssysteem dat gezwind het programma en de hervormingen volgt die de ex-kolonisator in eigen land doorvoert.

Een dominantie die noch onder stoelen noch onder banken gestoken wordt maar jammer genoeg toch veel te onbesproken blijft. Een onevenwicht waarvoor niet alleen in Burkina Faso maar ook en misschien vooral in Europa stevig aan politieke mouwen zou moeten worden getrokken.

Taal en kolonisatie

Deze blijvende economische en politieke beïnvloeding wordt bovendien gedragen door een diepgewortelde wetenschappelijke en culturele afhankelijkheid.

Ik luisterde heftig knikkend naar antropoloog Mahamadé Savadogo’s betoog over de dominantie van externe taal en cultuur. ‘La langue est un véhicule d’une vision du monde’, taal is een niet te onderschatten medium om een wereldvisie over te brengen, een belangrijke bouwsteen van een eigen identiteit.

‘Een land kan zich niet ontwikkelen in een vreemde, opgelegde taal’

Ik denk prompt aan een passage uit een interview met Joseph Ki-Zerbo dat ik al even heftig knikkend las: ‘C’est par son “être” que l’Afrique pourra vraiment accéder à l’avoir. […] Sans identité, nous sommes un objet de l’histoire, un instrument utilisé par les autres: un ustensile.’

Zolang de taal van onderwijs, wetenschap, politiek, economie,… in Burkina Faso (en in zoveel andere Afrikaanse landen) het Frans is, een door de kolonisator geïmporteerde taal die bovendien slechts door een minderheid van de bevolking beheerst wordt, is het onmogelijk volwaardige soevereiniteit te bekomen.

‘Een land kan zich niet ontwikkelen in een vreemde, opgelegde taal’, stelt professor Savadogo. Hij roept op tot het her- en opwaarderen van de Afrikaanse talen opdat onderwijs en debatten gevoerd kunnen worden vanuit een eigen realiteit en identiteit. Opdat iedereen er op gelijke basis toegang toe heeft en aan kan deelnemen. ‘De strijd voor soevereiniteit bestaat er niet noodzakelijk in elke vorm van bestaande wetenschap te verwerpen, maar om ze zich eigen te maken en ze met eigen instrumenten verder te ontwikkelen.’ 

Vacuüm

Een oproep die ik ook terugzag in de sterk aan te bevelen documentaire “Kemtiyu, Séex Anta / Cheikh Anta” over Cheikh Anta Diop. De Senegalese filosoof-alchemist-linguist-historicus deed onder andere wetenschappelijke uiteenzettingen in het Wolof en creëerde het eerste chemische dateringslaboratorium in Dakar. Enkele van zijn belangrijke bijdrages aan het losweken van een nog steeds sterk vastgeroeste culturele en wetenschappelijke afhankelijkheid, jammer genoeg nog veel te stil gehouden.

De kolonisator riep met de invoer van politiek, taal en onderwijs de ontwikkeling van een op lokale realiteiten gebaseerde (economische) politiek, eigen cultuur en onafhankelijk onderzoek een halt toe.

Burkina Faso werd dan wel officieel onafhankelijk verklaard, maar het politieke en culturele vacuüm dat gecreëerd werd tijdens de koloniale periode is meer dan vijftig jaar later nog steeds niet opnieuw ingevuld. Sterker, pogingen in deze richting worden al te vaak in de kiem gesmoord.