Waarom vrouwen zo gevaarlijk zijn voor de overheid in Congo

Een tiental dagen in de hoogtes van Ituri doorbrengen was een ware verademing. Ver van de bezoedelde lucht van Butembo, ver van de wereld. Volle concentratie op de toekomst van de 2.250 koffietelers van de coöperatie Kawa Maber. Slechts sporadisch een internetverbinding. Af en toe kon een flard Noord-Korea of Irma ons bereiken.

Maar dat veranderde heel snel bij onze terugkeer in Butembo. Vrijdag 8 september werden 6 vrouwen aangehouden alleen maar omdat ze vreedzaam betoogden tegen de onveiligheid in Butembo en voor de vrijlating van twee katholieke priesters van Bunyuka die op 16 juli werden ontvoerd door onbekenden en waarvan sedertdien niets meer is gehoord.

Dappere mama’s

De vrouwen van de DYFEGOU (Dynamique des Femmes pour la Bonne Gouvernance) hadden een groot spandoek gemaakt en defileerden op de centrale verkeersas van Butembo. Prompt werden ze opgepakt. Zaterdag werd verteld dat ze ’s avonds werden vrijgelaten. Maar maandag vernam ik van de zoon van één van hen, Rafiki, een jonge collega in ons Vredeseilandenteam, dat de moeders nog steeds vastzaten. Ook die van hem.

Martin Luther King’s woorden indachtig (injustice anywhere is a threat to justice everywhere) besloten we met een delegatie van ons team de vrouwen te gaan opzoeken in de gevangenis en daarna hun vrijlating te gaan bepleiten bij de overheid.

Toen we ter hoogte van het stadhuis voorbijreden op weg naar de “Amigo” (gevangenis) van de rechtbank van eerste aanleg, waar ze werden vastgehouden, stootten we op de adjunct-burgemeester Godefroid Kambere Matimbya. Wat een buitenkans! Hij kon niet doen alsof hij er niet was!

Mijn collega Lydie, zelf nog voorzitster geweest van de DYFEGOU, deelde hem mee wat ons doel was, en vroeg om hem nadien te mogen spreken. Zijn wenkbrauwen gingen omhoog: “zijn die vrouwen nog altijd niet vrijgelaten? Echt? Ik vraag het na, en straks kunnen jullie dan langskomen”.

Verbijstering aan onze kant: de tweede hoogste ambtenaar van de stad weet niet wat er allemaal gebeurt in zijn ambtsgebied?

Vrijheidsberoving

De deur van de houten gevangenis stond op een kier en we zagen van ver al de moeder van Rafiki. De gewapende politiemannen stonden ons toe hen te ontmoeten. Omdat het gevangenishok te klein was  voor ons erbij, mochten ze zelfs naar buiten komen. We kregen zowaar 30 minuten met hen.

Het moreel van de moeders was intact: “we hebben een matras om te slapen, met ons gaat het goed. Ons doel is bereikt: we hebben de aandacht kunnen trekken op wat ons verontrust. Wat er verder met ons staat te gebeuren, weten we niet, we zien wel, dat kan ons niet meer raken.”

De vader van Rafiki, waar we ook mee hadden afgesproken, kwam erbij. Hij had gevulde kookpotten bij voor de dames. Penitentiaire instellingen voorzien de gevangenen nooit van voedsel, ook niet de veroordeelde gevangenen.

“We gaan proberen jullie vrij te krijgen”, bemoedigde ik hen. De wettelijke tijd voor een vrijheidsberoving is in Congo 48 uur, en die termijn was intussen ruim overschreden.

Doorbraak

De adjunct-burgemeester ontving ons meteen. “Ik wist heus niet dat de dames nog vastzaten”, herhaalde hij, ook al ligt die amigo op amper 200 meter van het stadhuis. “Ik had zaterdag zelfs een rapport opgestuurd aan de gouverneur over hun vrijlating”, verontschuldigde hij zich.

“Enkel de burgemeester kan die vrijlating tekenen, maar wel nadat een magistraat het document daartoe heeft opgesteld. Zaterdag heeft het hevig geregend, dan komt niemand buiten, zondag is een rustdag, en vandaag maandag zijn de magistraten niet komen opdagen omdat de studenten een betoging hebben aangekondigd en iedereen bang is voor onlusten. Maar ik zal de procureur persoonlijk opsnorren zodat ze vandaag nog worden vrijgelaten”.

Als bewijs van zijn goede wil, deelde hij ons het persoonlijk telefoonnummer van de procureur mee, zodat we zouden kunnen nagaan wat er schort mocht het goede nieuws niet vóór het vallen van de avond bekend worden gemaakt.

Om kwart over zes belde Rafiki me op: hij was voor alle zekerheid nog eens langs de amigo gereden, en de dames waren er niet meer. De bewakers bevestigden hun vrijlating een uur voordien. Ons bezoek had zijn doel niet gemist.

Ontwapenend

De sociale media barstten uit hun voegen van de verontwaardiging over de manier waarop de vrouwen waren behandeld. De overheid had eindelijk begrepen dat het hun reputatie niet ten goede kwam. De grondwet voorziet het recht op meningsuiting, maar in Butembo wordt daar geen rekening mee gehouden. Zes moedige vrouwen waren voldoende om de overheid met hun ontwapenende, kwetsbare aanpak op haar eigen zwaktes te wijzen. Hun voorbeeld roept ontzag op bij alle lagen van de bevolking. Politie en overheid gaven alleen maar een nieuwe demonstratie van hun onvermogen om met bewuste burgers om te gaan. Geweld en repressie vergroot de weerstand tegen hen.

Vreemd genoeg werd de hele aanhouding gefilmd door The Voice of America. Hallucinante beelden: de politie kijkt met de handen in de zij, haast goedkeurend, toe hoe alles op beeld wordt vastgelegd. De camera beweegt zich vrijuit tussen de politiemannen terwijl ze de vrouwen oppakken. Ik kan mijn ogen niet geloven. Het lijkt haast geënsceneerd. Sinds wanneer is de politie in Butembo persvriendelijk? Vandaag nog werd journalist Ghislain Hangi van de lokale radio RTVH in het aangezicht geslagen door een soldaat van het regeringsleger!

Het leek wel of het filmpje werd gemaakt om duidelijk te maken dat zelfs ongewapende vrouwen worden opgepakt. Als verwittiging aan de bevolking kan dat tellen. Toen ik aan de moeders in de gevangenis vroeg hoe dat nu precies allemaal in elkaar zat, vertelden ze dat de MONUSCO aan VOA had gevraagd om ter plaatse te gaan filmen. Wellicht was het daarom dat de politiemannen niet durfden reageren.

Buitensporig geweld

Heel deze week staat in de het teken van de volksopstand van Butembo. De organisatie van het maatschappelijk middenveld had vorige week het ontslag geëist van zowel de civiele als de militaire overheid. Zaterdagnacht vielen gewapende mannen binnen in het huis van de priesters, waar ook de voorzitter van het maatschappelijk middenveld woont. Télésphore Malonga is niet alleen priester maar ook professor aan de Université Catholique du Graben, de oudste universiteit van Butembo.

Omdat hij niet thuis was, hebben de boeven een andere priester eerst gefolterd, dan meegenomen in de wagen. Hij is uit de rijdende wagen kunnen springen en dat heeft hem het leven gered.

De studenten waren woest. Toen de burgemeester in persoon kwam poolshoogte nemen, werd hij door een honderdtal studenten gemolesteerd. Ze wilden hem ter plaatse dwingen ontslag te nemen. De kasukwistes, de inbrekersbende met koevoeten, lijkt immers wel voor de overheid te werken. In plaats van hen aan te pakken worden betogers opgepakt, terwijl het roven en verwonden van burgers onbelemmerd doorgaat. De politie heeft de burgemeester moeten ontzetten, anders was hij misschien wel gelyncht geweest. Verschillende proffen werden opgepakt op beschuldiging van de studenten op te ruien.

Conflictbeheersing

Vandaag, maandag 11 september 2017, werd dan de eerste actiedag, la marche de la colère van de studenten. Al van 6 uur ’s ochtends hadden de soldaten het bevel gekregen in de lucht te schieten om de studenten bang te maken. Dat heeft gewerkt. Zeker toen Patrick Nongo Yongo, de voorzitter van de CEOB (Comité des Etudiants de Butembo) een kogel in de buik kreeg en in het ziekenhuis werd opgenomen.

De overheid reageerde woest: de CEOB is niet eens een erkende organisatie, die hebben dus geen bestaansrecht. Hun beweging is geïnfiltreerd door politiek gedreven mensen die zich voordoen als studenten maar een subversieve agenda hebben, klonk het. Waarop de studenten gevat reageerden dat de Stedelijke Veiligheidsraad evenmin eigen statuten of een officiële erkenning heeft en toch kan functioneren.

Iemand moet dringend de overheid van Butembo gaan uitleggen dat conflicten worden opgelost met dialoog en openheid, niet met verkramping en geweld.

Actiekalender

Hun capaciteiten tot conflictbeheersing zullen de komende dagen alleszins verder op de proef worden gesteld. Dit is de actiekalender zoals die uitgebreid op de sociale media werd aangekondigd:

Maandag 11/09/2017

- mars van de woede van alle studenten in de stad Butembo met als eisen: veiligheid en respect voor de universitaire medewerkers. Verzameling aan het stadhuis om 11:00 uur.

- Sporadische optochten van actiegroepen in de straten en lanen van de stad om het ontslag van politiek bestuurlijke en veiligheidsautoriteiten te eisen evenals van een aantal elementen van de politie en inlichtingendiensten die al veel te lang in Butembo werken.

Dinsdag 12 september 2017

Algemene staking (ville morte) afgeroepen door het maatschappelijk middenveld. Al het auto- en brommerverkeer in de stad is strikt verboden. Iedereen wordt opgeroepen om thuis te blijven.

Woensdag 13 september 2017

Stilzwijgende optocht van de vrouwen van diverse sectoren (markten, galerijen, boerinnen, handelaren, leveranciers van schoenen, visverkoopsters, enz.) om de aangehouden vrouwen vrij te krijgen (intussen niet meer relevant).

Donderdag 14 september 2017

Dag zonder radio in Butembo om respect te eisen voor vrije informatie en intimidatie van journalisten door uniformdragers aan te klagen.

Vrijdag 15 september 2017

Dag van pen en papier om elk lid van de Stedelijke Veiligheidsraad tot aftreden te dwingen. In alle openbare gebouwen zal die eis op papier worden rondgestrooid.

Zaterdag 16 september 2017

Opnieuw een brommer- en autoloze stakingsdag.

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat de burgerlijke overheid de trappers kwijt is en politie en leger het bestuur van de stad hebben overgenomen. De escalatie staat in de sterren geschreven. Niemand die weet hoe dit de komende dagen gaat aflopen. Maar als die logica wordt doorgedrukt, wordt Butembo straks ongetwijfeld een belegerde stad met totaal verlies van alle burgerrechten.