Waarom de aanleg van wegen als een kanker woekert in de natuur

Een nieuwe studie toont aan dat in feite de aanleg van wegen de sterkste bedreiging voor de natuur is. De vernietiging van habitats langsheen wegen is namelijk enorm besmettelijk. Van zodra er een nieuwe weg wordt aangelegd, verspreidt de ontbossing zich als een tumor. Eerst via de hoofdweg, daarna verder langs secundaire en tertiaire wegen, legaal of illegaal.

Wegen hebben de aarde reeds opgedeeld in meer dan 600.000 delen, waarvan de helft kleiner is dan 1km² en slechts 7% groter is dan 100km² (Science, 2016). Momenteel is er wereldwijd een ongekende stijging in het aantal wegen aan de gang. Er wordt verwacht dat er zowat 25 miljoen kilometer nieuwe wegen aangelegd zullen worden tegen 2050. Europa en Noord-Amerika zijn reeds volgebouwd met wegen, maar Afrika en Azië volgen dit voorbeeld in sneltempo. Zo wordt verwacht dat de totale lengte aan wegen in de ontwikkelde landen in Azië zal verdubbelen tegen 2020.

Momenteel is er wereldwijd een ongekende stijging in het aantal wegen aan de gang. Er wordt verwacht dat er zowat 25 miljoen kilometer nieuwe wegen aangelegd zullen worden tegen 2050.

Dit is geen goed nieuws aangezien wegen vaak een Doos van Pandora openen in ongerepte gebieden. Wanneer wegen in bosgebieden gebouwd worden, zorgen ze onherroepelijk voor menselijke activiteiten zoals illegale ontbossing, jacht, bosbranden en ontginning van grondstoffen. Onderzoek toont aan dat 95% van alle boskap in het Braziliaanse Amazonewoud gebeurt binnen een straal van 5.5km van bestaande wegen. De vernietiging van het Amazonewoud en andere tropische bossen produceert bovendien meer broeikasgassen dan alle gemotoriseerde voertuigen op aarde.

In een Nature publicatie uit 2014 werd een “wereldwijde wegenkaart” gepubliceerd die aantoont waar wegen de hoogste voordelen voor de mens kunnen bieden met een minimale impact op het leefmilieu en vice-versa. Deze wegenkaart wordt ingezet om de kosten en baten van nieuwe wegen tegen elkaar af te wegen. Het team heeft van Zuid-Oost Azië een absolute topprioriteit gemaakt vanwege de uitzonderlijk hoge waarde van de resterende habitats in o.a. Borneo, Sumatra, Indonesië en Papua Nieuw-Guinea. Daarbij gaat veel aandacht naar de mogelijke voor- en nadelen voor de inwoners, waaronder side-effects die vaak niet meteen duidelijk zijn voor de lokale populaties.

Hoe de kanker van ontbossing bestrijden?

De beste aanpak is uiteraard om de kanker in de eerste plaats te vermijden. Dit betekent dat, waar mogelijk, wegen niet gebouwd mogen worden in plaatsen die absoluut beschermd moeten worden. “Vermijd de kap van de eerst boom” is het hoofdprincipe wanneer het gaat om de bouw van nieuwe wegen in natuurlijke gebieden. De video van 2 minuten onderaan dit artikel, legt het principe in eenvoudige en klare taal uit.

Maar als de kanker is vastgesteld, wat dan? Wel, dan zijn er twee opties.

De eenvoudigste optie is een operatie: verwijder de kanker in een vroeg genoeg stadium. Dit betekent dat wegen in bossen volledig afgesloten worden zodat illegale activiteiten geen kans krijgen om zich te ontwikkelen. De betrokken overheid zal hier enkel voordeel bij hebben omdat ze geen inkomsten mislopen en de natuurlijke rijkdommen intact blijven.

Inzetten op natuurbehoud en -beheer is dus niet alleen kostenefficiënt, het is ook een belangrijke actie in de strijd tegen de klimaatopwarming.

De tweede optie is duurder, omslachtiger en pijnlijker. Als de kanker niet verwijderd kan worden, dan moet hij via een lange-termijn behandeling aangepakt worden. Dit betekent dat de overheid de wegen in het bos onderhoudt, maar dat ze probeert om de menselijke activiteiten langsheen de wegen te controleren. Dit kan bijvoorbeeld door bosbeschermingsmaatregelen, ruimtelijke planning van het landgebruik en handhaving van de wet. Het probleem bij deze optie zijn de jaarlijkse investeringen die veronderstellen dat de overheid beschikt over de middelen voor controles en voldoende handhavingscapaciteit langsheen de weg.

Zoals vorig jaar aangetoond in Science, is ook de productiviteit van onze bossen wereldwijd sterk afhankelijk van het aantal soorten in de bossen. Gemiddeld zou daarbij een verlies van 10% in soorten leiden tot een verlies van 3% in productiviteit. Verder daalt de opslag van koolstof als de biodiversiteit vermindert. Inzetten op natuurbehoud en -beheer is dus niet alleen kostenefficiënt, het is ook een belangrijke actie in de strijd tegen de klimaatopwarming.

Hoe is het met het Vlaamse wegennet gesteld?

Vlaanderen heeft het dichtste wegennet van Europa. Met 4,8 km aan verharde wegen per vierkante kilometer, scoren we bijna dubbel zo hoog als onze Nederlandse buren. En dat terwijl de bevolkingsdichtheid in Nederland groter is. Die Vlaamse wanverhouding is voor een deel te wijten aan onze gebrekkige ruimtelijke ordening, waar lintbebouwing en verspreide bebouwing de norm zijn. Het onderhouden en aanleggen van al die wegen zorgt voor enorme uitgaven. Helaas zijn die moeilijk in rekening te brengen door ontbrekende, verkeerde of elkaar tegensprekende gegevens (Arteveldehogeschool en BOS+, 2017).

In Vlaanderen zijn er afhankelijk van de bron zo’n 67.000 à 85.000 km aan verharde wegen. Ongeveer 10% daarvan valt onder de bevoegdheid van het Vlaamse Gewest. Het gaat dan om autosnelwegen en gewestwegen. Voor de rest van die gigantische berg kilometers gaat het om gemeentewegen, de bevoegdheid van de gemeentes dus. En het is net die laatste categorie die zorgt voor de toenemende verdichting van ons wegennet. Tussen 2000 en 2010 was een verdichting van 6% bijna volledig te wijten aan een groeiend aantal gemeentewegen. Een logisch gevolg van de aanhoudende verkaveling in Vlaanderen (Arteveldehogeschool en BOS+, 2017).

Uit overkoepelend onderzoek van Belfius blijkt dat 30 tot 35% van de gemeentelijke investeringen in 2010 en 2014 naar wegenbouw en –onderhoud ging. Voor bijvoorbeeld basisonderwijs (3,3%) en groene ruimte (1,7%) waren de budgetten in 2014 minder gunstig.

Zo treft een recent Europees onderzoek een kwart minder vogels aan in de nabijheid van transportinfrastructuren. Voor zoogdieren daalt dat aantal zelfs tot de helft.

Versnippering van het landschap door transportinfrastructuur is nefast voor de natuur. Voor sommige soorten vormt infrastructuur een onoverkomelijke hindernis, andere soorten blijven gewoon weg. Zo treft een recent Europees onderzoek een kwart minder vogels aan in de nabijheid van transportinfrastructuren. Voor zoogdieren daalt dat aantal zelfs tot de helft. Dat is problematisch, want maar liefst 50% van het Europese grondgebied is gelegen binnen een kritische afstand van 1,5 km tot (spoor)wegen. In ons land is dat zelfs 0,5 km. De studie benadrukt nogmaals dat wij de meest versnipperde regio zijn in heel Europa (Natuurpunt, 2017).

De ruimtelijke ordening in Vlaanderen zorgt dus voor een dicht en intens wegennet en dat brengt logischerwijze veel onderhoudskosten met zich mee. Goede wegen zijn nu eenmaal noodzakelijk en leiden tot minder ongevallen, vlottere verkeerscirculatie en zelfs minder milieuhinder. De verkavelingsdrang temperen is een eerste stap in de goede richting, maar om onze achterstand met de buurlanden weg te werken, zullen duurzame investeringen de enige optie zijn (Natuurpunt, 2017).

Wegens hun uitgebreide ervaringen, zijn Europa en België bijzonder goed geplaatst om de weg te tonen aan de rest van de wereld. In Europa dient de aanleg van extra wegen vermeden te worden en dient er actief werk gemaakt te worden van natuurverbindingen. Wereldwijd zijn de uitdagingen veel groter en moet er rekening gehouden worden met bestaande natuur bij de planning van nieuwe wegen. Dit wordt een strijd, maar wel één die nodig is om een leefbare toekomst voor de huidige en toekomstige generaties te verzekeren. Nog niet overtuigd? Bekijk dan even dit filmpje van 2 minuten: