‘De eerste dag van de Russische invasie zijn duizenden Oekraïense Hongaren gevlucht naar Hongarije. Het was een nachtmerrie.’ En dat is het nog steeds, want de oorlog maakt deze historische minderheid in Oekraïne tot speelbal van Kiev én Boedapest.

Buitenlandse journalisten berichten in Oekraïne over de oorlog, en dat is al gevaarlijk genoeg. Maar de lokale journalisten die hen helpen, 'fixers', kunnen de situatie niet zomaar ontlopen. Wat doet dat non-stopwerk met deze mensen? En wie zorgt voor hen wanneer de buitenlandse camera's weg zijn?

Oekraïners zijn ongevraagd in een oorlog beland, en die beïnvloedt de Oekraïense samenleving ook op onzichtbare, perverse manieren. Want oorlog brengt een oorlogscultuur met zich mee: de vijand moet ontmenselijkt worden, kritiek snel de kop ingeduwd en hooligans zien carrièrekansen in het leger.

Sinds de Russische invasie in Oekraïne gaan Duitsers, Tsjechen en Slovaken in naam van de vrede regelmatig de straat op. Maar deze protesten blijken eerder pro-Russisch en anti-mainstream dan voor vrede.

Het dagelijkse leven van jongeren in het Oost-Oekraïense Charkiv lijkt anderhalf jaar na het uitbreken van de oorlog op dat van jongeren in België. Maar niets is er nog als voordien, zelfs geen avondje op café. ‘Op één nacht tijd ben ik volwassen geworden.’

Aangevuurd door extreemrechtse groeperingen en partijen klinkt de anti-Oekraïense retoriek in Polen steeds luider. Activisten, hulpverleners, journalisten en academici luiden de alarmbel: ‘We riskeren pas wakker te worden wanneer de haat uit de hand is gelopen.’

De Russische invasie heeft de levens van de Oekraïners van de ene dag op de andere veranderd. Om miljoenen slachtoffers een menswaardig leven te bieden, steeg de gehavende Oekraïense samenleving boven zichzelf uit. In april, oktober en januari volgde MO* de gestroomlijnde hulpmachine.

Nog te veel Oekraïense kinderen gaan niet naar de reguliere scholen in de EU-landen waar ze opgevangen worden. Maar dat kan schadelijke gevolgen hebben. MO* ging kijken in Roemenië. ‘Wat de kinderen hier doen, moet later kunnen meetellen. Want niemand weet hoe lang de oorlog zal duren.’

Ontmoetingen in doorrookte cafés, helse busritten en journalistieke dilemma’s: het leven van een oorlogsverslaggever gaat niet altijd over rozen. Kijk mee achter de schermen van de oorlog in Oekraïne. ‘Over onze veiligheid wordt eigenlijk niet gesproken.’

Vorige week vond de Oekraïense politie een massagraf in de heroverde Oost-Oekraïense stad Izjoem. Dit is het verhaal van de familie Astafjev, die hemel en aarde verzette om hun oude vader uit de hel weg te halen. En van Roemenië, dat tienduizenden vluchtelingen op weg helpt naar een nieuw leven.

Belarussen in Oekraïne verkeren in een juridisch limbo. De Russische invasie, met hulp van het regime in Belarus, zorgde voor toegenomen discriminatie tegenover Belarussen. Ook al zijn ze politiek vluchteling. ‘Wat heb ik in godsnaam met Loekasjenko te maken?’

Vier maanden ver van huis en van hun familie doen een aantal Oekraïense vrouwen terugkeren naar huis. Ook al is de Russische invasie verre van voorbij en is hun veiligheid niet gegarandeerd. Maar de koffers blijven klaarstaan. ‘Wie weet wat een volgende dag met zich meebrengt?’