Allochtone en autochtone handelaars in Zuid-Afrika: één front?

‘Een van de grondoorzaken van het xenofobe geweld in Zuid-Afrika is de strijd voor de ruimte om te ondernemen in de stedelijke townships’, stelt Stephen Miller, landendirecteur van Trias South Africa. ‘Dat houdt onder andere in dat er meningsverschillen zijn over de manier waarop handelszaken gerund moeten worden, en door wie. Het probleem is dat er nauwelijks sprake is van dialoog over deze zaken tussen de lokale ondernemersorganisaties en de migranten.’

Trias zet daarom een platform op waarbinnen alle belanghebbenden -winkeliers, ondernemers, overheden, buurtbewoners en anderen- de komende maanden hun bezorgdheden, verwachtingen en belangen kunnen formuleren. De bedoeling is om over een jaar met een gemeenschappelijke visie en gezamenlijk actieplan voor een gedeelde economische ontwikkeling in twee betrokken townships naar buiten te kunnen komen.

De meeste inwoners zijn inwijkelingen, ofwel uit het Zuid-Afrikaanse platteland, ofwel uit de buurlanden in zuidelijk Afrika

Stephen Miller: Dobsonville en Alexandra zijn allebei plekken waar armoede veel voorkomt, hoge werkloosheid heerst, mensen slecht gehuisvest zijn en nauwelijks sprake is van stadsplanning. De meeste inwoners zijn inwijkelingen, ofwel uit het Zuid-Afrikaanse platteland, ofwel uit de buurlanden in zuidelijk Afrika. Het zijn echter ook allebei townships met een rijk verleden op het vlak van de strijd tegen apartheid. Veel van de grote namen uit die strijd hebben in deze townships gewoond. De townships hebben ook een heel levendige ondernemerscultuur, met vooral veel kleine winkels.

Wat belet de jongeren in deze townships om zelf voor een verbetering van hun toestand te zorgen?

Stephen Miller: Het onderwijs is ondermaats en zelfs degenen die de middelbare school afmaken, beginnen zelden aan een hogere opleiding. Met andere woorden: de vaardigheden van de meeste jongeren hier zijn van een laag niveau. En bovendien zijn er erg weinig banen. Dat betekent dat de meeste werkzoekendengrote afstanden moeten afleggen om een baan te vinden, en velen geven dat dan ook op. Met als gevolg dat meer dan de helft van de jongeren in de townships werkloos is.

Zelf een zaak opstarten is een andere optie, maar de vraag is beperkt en de markt meestal verzadigd. Bovendien hebben de meeste jongeren niet de kennis in huis om iets op te starten en vinden ze ook geen kapitaal om zo een eigen zaak te financieren.

Het xenofobe geweld wordt meestal gepleegd door bendes en criminelen, maar de xenofobe gevoelens zijn breed verspreid in de samenleving

Het xenofobe geweld van de voorbije maand kwam niet uit de lucht vallen. Ook in 2008 was er al eens een grootschalige uitbarsting.

Stephen Miller: Zuid-Afrika combineert een rist historische erfenissen die een rol spelen in dit drama. Er zijn uiteraard de gevolgen van eeuwen rassenvooroordelen en apartheid. Er is het blijvende belang van de tribale cultuur, met daarin een grote rol voor tribale leiders. Zuid-Afrika heeft een traditie van geweld, zowel in politiek verband als louter crimineel. En Zuid-Afrika huisvest een heel grote groep migranten, die bovendien sterk geconcentreerd leven in de armere wijken. Als zij dan gaan concurreren voor winkelruimte en consumenten, ontstaan er vanzelf spanningen.

Het xenofobe geweld wordt meestal gepleegd door bendes en criminelen, maar de xenofobe gevoelens zijn breed verspreid in de samenleving. Daarom zou er veel meer over gesproken moeten worden, ook als het geweld niet van de tv-schermen spat.

De pieken van geweld nu of in 2008, toen er 62 doden vielen, zijn internationaal zichtbaar, maar het geweld is voortdurend aanwezig. Er wordt gemiddeld een vreemdeling per week vermoord bij xenofobe incidenten. Wat erger is: daar wordt bijna niet tegen opgetreden. Voor de meer dan driehonderd moorden die sinds 2008 plaatsvonden, werd slecht één Zuid-Afrikaan veroordeeld.

Zijn de immigranten betere ondernemers dan de Zuid-Afrikanen?

Stephen Miller: Je kan de ene groep moeilijk met de andere vergelijken. Wat we wel vaststellen, is dat er verschillende business-modellen bestaan, waardoor migranten vaak een voordeliger positie verwerven. Ze werken namelijk meestal in familie- of clangebaseerde groepen, met taakverdelingen die hen een concurrentieel voordeel bezorgen en meer controle geven over de bevoorradingsketen. Daardoor kunnen ze hun prijzen scherper zetten dan de lokale ondernemers.

De migranten stoppen ook meer uren in hun zaak, waardoor die langere openingsuren heeft. Een ander concurrentieel voordeel is dat de zaken van migranten meestal niet geregistreerd zijn, waardoor ze niet af te rekenen hebben met allerlei wetten en regels. Ik hoef er verder geen tekening bij te maken dat dit leidt tot het gevoel dat migranten oneerlijke concurrentievoordelen genieten.

Trias werkt samen met drie verschillende kamers van koophandel en industrie in Zuid-Afrika. Zij hebben elk een andere communautaire achtergrond. Probeerden zij tussen te komen bij de recente rellen?

Er is nu een grote bereidheid tot dialoog, maar dat neemt de vooroordelen, de geruchten, de achterdocht nog niet weg

Stephen Miller: Neen, maar ze hebben ongetwijfeld wel uitgesproken opinies over ondernemen en handel drijven in de townships. Ze zijn ook bereid om met vertegenwooridgers van migranten-ondernemers en –handelaars samen te zitten en de problemen grondig te bespreken. Maar omdat ze zo sterk betrokken partij zijn, kunnen ze moeilijk het initiatief nemen, daarvoor zal zeker steun nodig zijn van de provinciale en nationale overheden.

Door het recente geweld, is er op dit moment zeker een grote bereidheid tot dialoog, bij alle betrokkenen. Maar dat neemt de vooroordelen, de geruchten, de achterdocht nog niet weg. De weg naar een gezamenlijke visie is zeker nog lang en heeft ook te maken met bredere, maatschappelijke interventies of evoluties, waar kleine ondernemers weinig of geen vat op hebben.

De bredere publieke opinie is toch ook gemobiliseerd na deze incidenten?

Stephen Miller: De meeste Zuid- Afrikanen zijn inderdaad geschokt en beschaamd door dit xenofobe geweld. Overheden en middenveldorganisaties hebben de voorbije weken verschillende manifestaties georganiseerd om te tonen dat het geweld geen steun geniet bij de gewone Zuid-Afrikanen. Dat neemt niet weg dat heel veel Zuid-Afrikanen er van overtuigd zijn dat de migranten hun wek afpakken, hun zaken uit de markt concurreren en betrokken zijn bij criminaliteit.

Alleen zet die overtuiging de grote meerderheid van de bevolking  niet aan tot het gebruik van geweld.Men verwacht beter en efficiënter optreden van de overheid om illegale activiteiten en misdaad te beteugelen, en het leven voor de meerderheid van Zuid-Afrikanen eindelijk te verbeteren.