Ziad Majed: ‘Het Vrije Syrische Leger is de meest onderschatte gewapende militie’

Wat moeten we nu eigenlijk verstaan onder ‘gematigde gewapende oppositie’?

Ziad Majed: Kijk, het Westen heeft de hardnekkige neiging om binnen zijn discours over de gewapende oppositie een terminologie te gebruiken die gebaseerd is op puur een westerse benadering en framing.

‘Wanneer het Westen het heeft over “gematigde” groepen, bedoelt het gematigd voor het Westen.’

Wanneer het Westen het dus heeft over “gematigde” groepen, bedoelt het gematigd voor het Westen. Maar wat betekent dat dan? Staat het gelijk aan “gematigd islamitisch” of “moderaat tegenover het Syrische regime”?

Maar goed, ik ga ervan uit dat het Westen met die omschrijving zich duidelijk wil afzetten tegen milities die ideologisch aanleunen bij Al Qaeda en milities die een islamitische staat aan de Syriërs willen opleggen zonder daar sociale en politieke criteria aan te verbinden.

Dat is in de eerste plaats dus het seculiere Vrije Syrische Leger (VSL), dat velen beschouwen als een schim van wat het ooit was.

Ziad Majed: Het Vrije Syrische Leger is de meest onderschatte groep binnen de gewapende oppositie, die bestaat uit drie componenten.

Het VSL werd opgericht nadat sommige opposanten weigerden om nog lijdzaam toe te zien op de gruwelijke repressie van de regering op de vreedzame protesten. Ze kwamen tot de conclusie dat enkel de gewapende strijd het regime zou kunnen verdrijven.

Velen zeggen dat het VSL verdwenen is, maar in september en oktober 2015 ontdekten we dat het VSL nog altijd heel aanwezig en actief was op de grond, toen ze tientallen legertanks en voertuigen van het regime vernietigden.

Het VSL bestaat uit minstens 30.000 strijders en is zeker in zuid-Syrië, rond Deraa, de leidende groep. Als de Britse premier David Cameron het heeft over 70.000 oppositiestrijders maakt hij de som van de strijders van het Vrije Syrische Leger en de ongeveer 35.000 niet-jihadistische islamisten.

Het VSL is minder gefragmenteerd dan we denken?

Ziad Majed: Het ontbreekt het Vrije Syrische Leger aan centraal leiderschap en coördinatie. En ja, ze zijn dus gefragmenteerd. Maar die fragmentatie loopt eerder langs de territoriale gebieden en lijnen binnen Syrië.

‘Het Vrije Syrische Leger is duidelijk minder spannend en aantrekkelijk voor westerse media.’

Naast het zuidelijke front hebben de rebellen nog brigades in het niet-stedelijk gebied van Homs en Hamas, belangrijke posten aan het front tussen Idlib en Latakia in de noordwestelijke bergen, en lokale brigades rond Aleppo.

Het VSL weerspiegelt het Syrische revolutionaire volk in het algemeen, en is eerder een spontane beweging. Maar door het ontbreken van een centrale bevelhebber, de territoriale opdeling èn door het gebrek aan steun, komen ze zwak over.

Ze zijn duidelijk minder spannend en aantrekkelijk voor westerse media en sommige lokale en Arabische media. Men verkiest te focussen op de islamistische milities, omwille van politieke redenen of omdat het aantrekkelijker is voor een zeker publiek.

De islamitische oppositie van Syrië

Je sprak ook nog over de niet-jihadistische islamisten. Wie zijn zij?

Ziad Majed: De tweede component in de gewapende strijd zijn de Syrische niet-jihadistische islamisten, een mix van salafisten en groepen die tegen de Moslimbroeders aanleunen, in totaal zo’n 35.000 strijders. Jaish al-Islam of het Leger van Islam is de sterkste macht rond Damascus, in Ghouta.

De sterkste groep, Ahrar al-Sham, is vooral in het noorden, in het centrum van het land en rond Hama, en dicht bij de Libanese grens in Zabadani actief.

Belangrijk hier is dat ze een mix vormen van rurale groepen, wiens strijd duidelijk binnen de Syrische grenzen blijft, en die niet, zoals onder meer IS, een toekomst zien die voorbij de grenzen van Syrië gaat. Dat hebben ze ook herhaaldelijk gezegd.

Hun toekomstbeeld voor Syrië verschilt zeker van wat het seculiere Vrije Syrische Leger voor ogen heeft. Sommigen willen dat de islam het kernpunt van bestuur vormt. En ze zijn zeker zeer conservatief, staan ver van een democratische visie als het over burgerrechten en vrouwenrechten gaat.

Mensen die oorspronkelijk bij het VSL zaten, sloten zich aan bij deze islamistische milities.

Ziad Majed: Dat klopt. Mensen sloten zich bij hen aan omdat de islamisten en niet het seculiere VSL de sterkste macht waren geworden in hun dorpen of in de regio waar ze wonen. En omdat ze geloofden dat deze groepen hun families beter zouden beschermen tegen de aanvallen van Assad.

Bovendien kregen deze islamistische milities altijd meer steun van buitenlandse groepen en regeringen zoals Turkije, Qatar en Saoedi-Arabië. Dat maakt hen financieel en militair veel sterker. Ze zijn beter georganiseerd, hebben meer discipline dan het VSL.

Een ander, niet te onderschatten, gegeven, eigen aan de dynamiek van oorlog, is dat ze ook in een aantal gebieden hun warlords hebben die er de centrale autoriteiten vervangen, en zich zeker beschuldigen aan corruptie en cliëntelisme.

Al zijn er ook groepen die wèl dicht bij de mensen staan en toegewijd zijn aan de Syrische zaak.

Verwarrend is dat het Vrije Syrische Leger soms samenwerkt met deze conservatieve groepen.

Ziad Majed: Hoe repressiever het regime optreedt tegen de oppositie in het algemeen, hoe meer de verschillende milities, ook al hebben ze andere politieke agenda’s, zich verplicht zien om samen te strijden.

‘Iedereen kent elkaar en soms zijn er in één familie islamisten en leden van het Vrije Syrische Leger.’

Het is een dilemma. De islamisten strijden tegen dezelfde vijand als het seculiere VSL en ze doen dat bovendien zeer efficiënt, tegelijk verwerpen ze basisregels van de democratie.

Dit is een land waar de oorlogslogica dicteert. In Ghouta bijvoorbeeld waren er wel degelijk demonstraties tegen het Leger van Islam, omdat ze een aantal prominente mensrechtenactivisten, waaronder Razan Zaitouneh, hadden opgepakt.

Tegelijk kent iedereen elkaar, en zijn er soms in één familie islamisten en leden van het VSL. Daardoor is er ook een zeker tolerantie en wederzijdse bescherming aanwezig.

De uitdaging van Al-Nusra

En dan is er nog een derde component…

Ziad Majed: Dat is al-Nusra, een geval apart. Iedereen kijkt naar IS maar die heeft niets te maken met de oppositie van Syrië, en is een onafhankelijke actor.

‘Al-Nusra is absoluut de grootste uitdaging binnen de gewapende oppositie.’

Al-Nusra, met ook zo’n 35.000 strijders, is absoluut de grootste uitdaging binnen de gewapende oppositie.

Er is namelijk een groot verschil tussen de grondtroepen van al-Nusra en het leiderschap. De eersten zijn Syriërs uit de dorpen en buurten waar ze strijden, waarvan sommigen ook uit andere milities komen maar kozen voor de militaire efficiëntie en financiële slagkracht van al-Nusra.

De tweeden maken deel uit van de internationale jihad: al-Julani uit Syrië en Mohaysani uit Saoedi-Arabië staan heel dicht bij al-Qaeda. Het is opvallend dat Al-Nusra officieel nooit over Syrië spreekt maar over een islamitische staat in de Levant.

Dat het leiderschap zo sterk verbonden is met de internationale jihad is een groot risico. Ze vechten tegen het regime en ze vechten tegen IS, dat klopt.

Maar ze hebben een eigen agenda en verzetten zich tegen de onderhandelingen, tegen het VSL omdat het een seculiere verzetsbeweging is. Dat is ook de reden voor de confrontaties in Idlib en waarom mensen de voorbije twee weken massaal demonstreerden tegen IS.

Maar heeft het VSL ook samengewerkt met al-Nusra?

Ziad Majed: Er zijn zeker samenwerkingsverbanden geweest, ook hier omdat er geen andere keuze was, als het Assad-regime dorpen en steden bombardeerde.

Toen het regime zijn militaire campagne begon na de start van de Russische luchtaanvallen in oktober en november, werkten zowel VSL, al-Nusra en Ahrar al-Sham, op een aantal plaatsen samen om de opmars van het regime af te blokken.

Maar het aantal clashes tussen het VSL en al-Nusra is groter dan het aantal samenwerkingen. De relaties blijven heel gespannen, zeker na een aanval van al-Nusra op de Dertiende Divisie van het VSL (gesteund door het Westen, nvdj).

Daarbij kwamen veel strijders om en werden anderen gearresteerd. Het leidde tot grote protesten in de dorpen tegen al-Nusra.

Al-Nusra wil niet deelnemen aan de vredesonderhandelingen. Maar op de een of andere manier moeten ze een plaats krijgen in de diplomatieke oplossing.

Ziad Majed: Het zal extreem moeilijk worden om politiek te onderhandelen met al-Nusra, vooral door de hechte band die al-Julani heeft met al-Zawahiri (opvolger van Osama bin-Laden binnen al-Qaeda, nvdj).

Maar ik denk dat het mogelijk is om te onderhandelen en compromissen te sluiten met de lokale Syriëleiders. Dat past in een strategie om binnen al-Nusra een wig te drijven tussen de Syriërs en het internationaal gerichte, dogmatische leiderschap.

‘Veel jonge mannen voelden zich de voorbije jaren compleet in de steek gelaten en kozen gewoon voor de sterkste lokale speler.’

Andere islamitische groepen -die wel een Syrisch perspectief voor ogen hebben- kunnen daar een rol in spelen

Veel jonge mannen voelden zich de voorbije jaren compleet in de steek gelaten en kozen gewoon voor de sterkste lokale speler om hun families te verdedigen tegen de bommen van Assad. Het is belangrijk om hen duidelijk te maken dat Syrië niet compleet is opgegeven, dat er meer overblijft dan bommen en vernieling.

Welke externe spelers kunnen hierbij een rol spelen?

Ziad Majed: Al-Nusra richt zich op een specifiek gebied binnen Syrië, niet ver van de Turkse grens. De Turkse autoriteiten kunnen een belangrijke rol spelen om al-Nusra onder een zekere controle te houden. De Turkse grens is immers de enige toegang voor al-Nusra tot de buitenwereld.

Hoe gaat Turkije daar vandaag mee om?

Ziad Majed: De Turken spelen ermee en weten perfect hoe ze hiermee moeten omgaan. De vraag die Turkije vandaag echter heeft, is waarom zij al het werk zouden moeten doen om anderen te bedienen die hun politieke eisen niet willen horen.

‘De Turkse overheid zet geen druk op al-Nusra zolang ze geen gehoor vindt bij de westerse regeringen.’

Zowel Rusland als de VS steunen Koerdische groepen in Syrië -tegen de Turkse prioriteiten in- terwijl die in de EU en in de VS op de terreurlijsten staan. Bovendien staat Turkije onder druk van een onevenwichtige vluchtelingendiplomatie en de daaraan verbonden akkoorden.

Vervolgens krijgt Turkije op zijn kop omdat het de grenzen van Europa niet beschermt en dwingt de EU Ankara asielzoekers terug te nemen. De vraag van de Turken voor een vliegverbod boven Noord-Syrië voor de oppositie wordt niet gehoord door de VS en de EU.

Vergeet ook niet dat al-Nusra geen bondgenoot is van de Koerden. Al-Nusra helpt op die manier het Turkse regime, zoals in Jisr al-Sughur. Dus nee, de Turkse overheid zet geen druk op al-Nusra zolang ze geen gehoor vindt bij de westerse regeringen.

Ook Koerden hebben eigen project

Over de Koerden gesproken, hoe moeilijk is het om hen te betrekken in de vredesonderhandelingen? Ze gaan voluit voor decentralisering van Syrië.

Ziad Majed: Dat is inderdaad een grote uitdaging: hoe betrek je de Koerden in de onderhandelingen en welke politieke en culturele compromissen sluit je?

De Koerden willen meer autonomie in Noord-Syrië nadat het Damascus-regime hen decennialang marginaliseerde, onder andere door honderduizenden onder hen het burgerschap te weigeren.

Het probleem is echter dat de PYD, de sterkste militaire Koerdische factie vandaag, sinds 2014 optreedt als een militie die niet begaan is met de Syrische kwestie. Hun enige zorg is het Koerdische gebied te controleren en er een alternatief bestuur te implementeren.

De Koerden zijn bereid om structureel samen te werken met elke strijdende groep die hun zaak vooruit helpt en hun agenda ondersteunt.

In Aleppo werkten ze bijvoorbeeld samen met het islamistische Jabhat al-Shamiya, met wie ze tevens een officieel akkoord ondertekenden om conflicten te vermijden, om samen te werken over checkpointcontrole en handel te drijven.

Er is ook sprake van aanvaringen met de oppositie toen het erop neerkwam een territoriale aansluiting tussen de Koerdische regio’s te creëren. En het feit dat ze hebben geprofiteerd van de Russische aanvallen in Noord-Syrië, heeft hen weinig krediet opgeleverd bij de Arabische Syriërs.

Voorts wordt de PYD ook beschuldigd van etnische zuivering. In de provincies Al-Hasakah en Al-Raqqah zouden ze soennitische Arabieren verdreven hebben uit hun huizen.

Om terug te komen op de oppositie, wat heeft 2015, en zeker de Russische interventie, betekend voor hun positie?

Ziad Majed: De oppositie heeft schade geleden, omdat wapens en depots werden vernietigd. Tegelijk hebben ze de schade overleefd.

Ze hebben intussen ook vier jaar ervaring in het overleven van luchtcampagnes en bombardementen. Ze hebben oorlogstechnieken geleerd, gaan meer en meer ondergronds, gebruiken tunnels, leerden dat ze ’s avonds in kleinere eenheden moeten bewegen.

Zelfs op het gebied van medische zorgen en ziekenhuizen ontwikkelde het Syrische middenveld een ondergronds netwerk op veel plaatsen om mensen en personeel te beschermen. Daarenboven krijgen ze veel steun in de regio’s waar ze sterk staan.

De gewapende oppositie is moe, schrijft Syrië-expert Charles Lister. En dus is er meer draagvlak voor een diplomatieke oplossing.

Ziad Majed: Na vijf jaar oorlog en nog eens na de Russische luchtcampagne van het voorbije half jaar, is er inderdaad een zekere moeheid. Maar dat geldt volgens mij evenzeer, meer zelfs, voor het regime.

‘De sleutel van de onderhandelingen, Assad, is tegelijk het grootste obstakel.’

Vlak voor de Russische interventie verloor het regime de ene veldslag na de andere, ook al kregen ze steun van Iran en Hezbollah.

Bashar Assad gaf in juni of juli 2015 zelf toe dat hij te weinig manschappen had, dat zijn leger niet meer in staat was om op alle fronten te vechten. Uiteraard heeft de Russische interventie het evenwicht hersteld ten voordele van het regime.

Toch denk ik dat beide partijen afgemat zijn. Alleen, de sleutel van de onderhandelingen, Assad, is tegelijk het grootste obstakel ervan.

Is er intussen eensgezindheid wie de oppositie vertegenwoordigt binnen de onderhandelingen?

Ziad Majed: Riad was in die zin een succes, het slaagde in zijn opzet om de oppositie te verbinden. Het onderhandelingsteam omvat nu voor het eerst ook vertegenwoordigers van de gewapende oppositie. Dat is nieuw.

Daarvoor leken de politieke onderhandelaars van de oppositie te ver verwijderd van de strijdende groepen en van de realiteit op de grond.

De Russische verrassingsact

Rusland verraste begin deze week toen het aankondigde zich te zullen terugtrekken uit Syrië. Was jij ook verrast?

Ziad Majed: Ik was zeker verrast door de timing. Het was aangekondigd dat ze het zich niet meer konden veroorloven om nog een jaar door te gaan met hun campagne, niet alleen omwille van economische redenen maar ook binnen een politiek en strategisch perspectief.

‘Moskou heeft duidelijk gemaakt dat het terug is van weggeweest op het internationale toneel.’

Uiteraard wisten ze dat het nog jaren zou duren om de controle van het land over te nemen. Toch hadden ze nog een paar maanden kunnen volhouden.

Poetins aankondiging, op de eerste dag van de Vredesonderhandelingen, vlak voor de vijfde verjaardag van de revolutie, verzwakt het Syrische regime dat zich nu zeker minder beschermd zal voelen dan bij vorige onderhandelingen.

Moskou heeft intussen ook duidelijk gemaakt dat het terug is van weggeweest op het internationale toneel.

Er was ook sprake van spanningen tussen Rusland en het Syrische regime, toch?

Ziad Majed: Assad heeft een aantal uitspraken gedaan die de Russen irriteerden.

Toen Assad zei dat hij het hele Syrische territorium zou heroveren, reageerde de Russische ambassadeur onmiddellijk door te zeggen dat dit niet het doel was van de Russische interventie. Rusland wil onderhandelingen en vrede, klonk het.

Assad kondigde ook parlementaire verkiezingen aan voor april, terwijl Rusland met de VS en de Mistura-clan had afgesproken om te streven naar een transitieperiode van achttien maanden, met verkiezingen als afsluiter van die periode.

En nog begin deze week ging de Syrische buitenlandminister daar lijnrecht tegenin. Hij kondigde aan dat er in de onderhandelingen geen sprake zou zijn voor gesprek over transitie, presidentschap, Assads positie en verkiezingen.

En Rusland had ‘ook gedaan wat het moest doen’, klonk het.

Ziad Majed: Inderdaad, en ze vonden het tijd om te onderhandelen. Sommige mensen hebben het zelfs over een nieuwe benadering tussen Moskou en Riad. Of het klopt, weet ik niet, maar de Saoedi’s zouden hiervoor zwaar gelobbyd hebben.

Om af te sluiten: kijk je hoopvol naar de onderhandelingen?

Ziad Majed: Ik zie nog een lang en zeer complex proces maar tegelijk ook nieuwe ontwikkelingen, dingen die veranderd zijn in de laatste weken en maanden.

Er zijn vandaag meer opportuniteiten en mogelijkheden voor vrede of minstens een verlengen van een staakt-het-vuren. Tegelijk, als de onderhandelingen geen duidelijk kader vastleggen voor de positie van Assad na 45 jaar familie-macht, dan zijn ze gedoemd om te mislukken.