Gaza/Israël: de diplomatieke oorlog achter de oorverdovende stilte

Steeds meer mensen ervaren een kloof tussen de oorverdovende stilte van westerse leiders en de gruwel die van onze televisie -en computerschermen spat. Op drie weken vielen al 999 Palestijnse doden, waarvan 760 burgers. Zeker 226 kinderen en 117 vrouwen werden gedood, 6233 mensen raakten gewond.

De omvang van de Israëlische operatie lijkt groter dan ooit tevoren:

• Nooit eerder werden zoveel kinderen op zulke korte tijd gedood. Van 20 tot 22 juli werd per uur een kind gedood. De VN laten weten dat 58.000 kinderen de afgelopen 10 dagen dood, verwonding of verlies van woning ervoeren, en nood hebben aan psychologische hulp.
• Sinds de operatie in Libanon van 2006 sneuvelden niet meer zoveel Israëlische soldaten (43). Hamas liet weten dat ze een Israëlische soldaat gevangen namen.
• Volgens de VN worden op grotere schaal woonhuizen gebombardeerd. Op 22 juli werden 25 leden van dezelfde familie gedood. Volgens de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’tselem was een Hamas-militant het doelwit.
• 140.000 mensen – meer dan het dubbele van het aantal interne vluchtelingen tijdens operatie Cast Lead in 2009 – zochten hun toevlucht tot 83 VN-scholen. De afgelopen dagen nam het Israëlische leger verschillende scholen onder vuur.
• Meer dan een miljoen mensen heeft geen toegang tot drinkbaar water.

De Gazastrook wordt van alle kanten bestookt. In het oosten staan tanks die willekeurig artillerie afvuren op stadswijken net over de grens. Vanuit de zee vuren marineschepen artillerie af. Vanuit de lucht schieten helikopters, straaljagers en drones raketten en vallen bommen. ‘Het laatste kwartier sloeg elke twee seconden een artilleriegranaat in’, schrijft een inwoner op Twitter.

Oorverdovende stilte

Westerse leiders kennen de Israëlische militaire doctrine: doelbewust onevenredig hard toeslaan. Ze weten dat Israël met de militaire aanval eerder de economische blokkade van de Gazastrook handhaaft, dan dat het zichzelf verdedigt. Ze zien hoe Israël Hamas weer wil isoleren nadat Hamas zich had verzoend met Fatah, wat de EU in juni ‘een belangrijke opening voor het vredesproces’ noemde.

Toch gaan de reacties van westerse leiders, en die van de VN-vertegenwoordiger tijdens de vergadering van de VN-Veiligheidsraad op 18 juli, niet verder dan: ‘Israël heeft het recht zichzelf te verdedigen, maar moet evenredig handelen en burgers beschermen.’ Ook toen Israël het grondoffensief inzette, herhaalde minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders hetzelfde. Hij hoopte dat het offensief ‘beperkt en van korte duur zou zijn.’

De onvoorwaardelijke Amerikaanse financiële, militaire en diplomatieke steun aan Israël maakt een offensief van zulke omvang mogelijk.

Na uitspraken van de extreemrechtse Israëlische ministers Lieberman en Bennett – ‘doorgaan tot Gaza is schoongeveegd’ – wisten westerse leiders nochtans dat het niet beperkt zou zijn. Ze hadden de escalatie om die reden kunnen veroordelen, maar hun lauwe reactie gaf Israël vrijgeleide. Diezelfde dag sprak de Amerikaanse Senaat unaniem zijn steun uit voor de Israëlische aanval. Een week eerder had het Huis der Afgevaardigden hetzelfde gedaan. ‘De onvoorwaardelijke Amerikaanse financiële, militaire en diplomatieke steun aan Israël maakt een offensief van zulke omvang mogelijk’, schrijft de Amerikaanse organisatie Jewish Voice for Peace.

Al-Shujaiyyah

De gevolgen zijn niet te overzien. Vier dagen later waren al evenveel doden gevallen als de voorgaande 10 dagen. ‘We tellen niet meer het aantal doden, maar het aantal slachtingen’, zegt een inwoner op Twitter. Tijdens de eerste uren van 20 juli werden meer dan 70 burgers gedood in de wijk al-Shujaiyyah. Hele buurten werden van de kaart geveegd. Het Rode Kruis kon tijdens een kort “humanitair bestand” niet alle lijken opruimen. Alles wijst erop dat de Amerikaanse president Obama op de hoogte was van de Israëlische plannen. Een dag vooraf had hij immers voor een tweede keer in drie dagen met de Israëlische premier Netanyahu gebeld.

Volgens het Israëlische leger gebruikt Hamas de wijk als versterkte vesting voor wapens, tunnels en commandoposten. Ook de VN Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Navi Pillay veroordeelde Palestijnse gewapende groepen daarvoor, maar ze voegde toe dat de volgende Israëlische redenering onwettig is: iedereen die na een waarschuwing (kleine bom op het dak, telefoonberichten, briefjes uit de lucht) toch in het gebied blijft, wordt ‘militair doelwit’.

Het Israëlische leger stelde dat Hamas burgers de opdracht gaf om in de wijken te blijven als “menselijk schild”. Een Palestijn uit Gaza die anoniem wil blijven, ziet het anders: ‘De vooraf opgenomen telefoonberichten om te evacueren, dienen om van burgers militaire doelwitten te maken en zo de bevolking te straffen. Al jaren straft Israël de burgerbevolking van Gaza opdat ze zich tegen Hamas zou keren, en nu zou het plots bezorgd zijn om burgers? Israël wil de Palestijnse volharding van binnenuit breken, zodat het verzet geen legitimiteit meer heeft om de strijd verder te zetten.’

Iedereen die na een waarschuwing (kleine bom op het dak, telefoonberichten, briefjes uit de lucht) toch in het gebied blijft, wordt ‘militair doelwit’.

Na de slachting in al-Shujaiyyah riep de Veiligheidsraad op tot onmiddellijk staakt-het-vuren. Israël en Hamas negeerden deze oproep een week lang. VN secretaris-generaal Ban Ki-Moon en Amerikaans buitenlandminister John Kerry reisden naar de regio. Naast de oorlog met wapens brak de diplomatieke oorlog uit. Israël wist dat het een veldslag kon winnen door de juiste bemiddelaar te kiezen: Egypte.

De nieuwe wereldorde

Drie jaar geleden zag het er even naar uit dat de Arabische opstanden het volk meer macht zouden geven. Solidariteit met Palestina zou doorsijpelen in het regeringsbeleid van Arabische landen. En dat gebeurde ook. Tijdens de vorige Israëlische operatie Pillar of Defense in 2012 hadden niet enkel de Israëli’s, maar ook de Palestijnen een machtige partner: in Egypte hadden de Moslimbroeders, Hamas’ moederbeweging, de verkiezingen gewonnen.

President Mohamed Morsi trok de Egyptische ambassadeur uit Tel Aviv terug, beval een opening van de grensovergang tussen Gaza en Egypte, en stuurde zijn eerste minister voor een historisch bezoek naar de Gazastrook. ‘Ik hoop dat hij erin slaagt om de situatie te kalmeren’, zei de Europese buitenlandminister Catherine Ashton.

Het Egypte van Morsi bood een communicatiekanaal om tegelijk druk te zetten op én te luisteren naar Hamas. Na acht dagen was er een staakt-het-vuren, “slechts” 100 Palestijnen waren gedood. Morsi kreeg Hamas zover om voor het eerst in de geschiedenis een handtekening te zetten onder een document waarin het impliciet Israëls bestaansrecht erkende. En na de deal vuurden Palestijnse gewapende groepen zo goed als geen enkele raket meer op Israël, de kalmste periode in 12 jaar.

Om weer aan de macht te komen of aan de macht te blijven, vonden de oude dictatoriale regimes in de Moslimbroeders een gemeenschappelijke vijand

Maar om weer aan de macht te komen of aan de macht te blijven, vonden de oude dictatoriale regimes in de Moslimbroeders een gemeenschappelijke vijand. Vandaag kan geen enkele bemiddelaar spreken met Hamas omdat de VS, de EU én de nieuwe Egyptische regering van president Sisi Hamas als terroristische organisatie beschouwen. Terwijl het aantal doden opliep, kozen de VS en de EU een bemiddelaar die via het Israëlische leger zijn eigen oorlog tegen Hamas voert.

Egyptes oorlog tegen Hamas

Hoe is het zover gekomen? Generaal Sisi leidde een staatsgreep tegen president Morsi en overzag een ijzingwekkende angstcampagne. In een offensief tegen de Moslimbroeders in augustus 2013 doodden het Egyptische leger en de politie meer dan 1000 burgers op één dag. Sisi werd uiteindelijk tot president verkozen in frauduleuze verkiezingen, en John Kerry trok naar Egypte om te verzekeren dat de VS hem als een legitieme leider zien. De oude wereldorde was terug van weggeweest, de openingen naar een onderhandelde oplossing in het Midden-Oosten sloten opnieuw.

Hetzelfde anti-Moslimbroeders-sentiment dat Egyptische staatsmedia en privékanalen voedden en dat ervoor zorgde dat miljoenen Egyptenaren oorverdovend stil bleven bij die massamoord, zorgt er nu voor dat ook solidariteit met Gaza amper zichtbaar is. De uitspraken van sommige Egyptische journalisten stemden zo sterk overeen met het Israëlische verhaal dat een woordvoerder van het Israëlische leger ze gewoon retweette op Twitter. Eén journaliste riep het Egyptische leger op de televisie op om Hamas in Gaza te vernietigen.

Het is niet langer ondenkbeeldig dat het Israëlisch leger en een Arabisch leger samen ten strijde trekken tegen Palestijnen. Israëli’s delen de Egyptische video’s op sociale media, en meer dan ooit blijkt een alliantie tussen ultranationalistische Egyptenaren en rechts-zionistische Israëli’s. ‘Israël valt Gaza binnen en uit het grootste Arabische land klinkt niet één woord van kritiek. Meer nog, de Egyptenaren geven Hamas de schuld’, zei de Israëlische journalist Anshel Pfeffer op Twitter.

Israëli’s delen de Egyptische video’s op sociale media, en meer dan ooit blijkt een alliantie tussen ultranationalistische Egyptenaren en rechts-zionistische Israëli’s.

Solidariteit met Gaza

Israëlische politici en generaals willen deze historische kans grijpen: nooit eerder was een Arabische regering zo pro-Israël als vandaag. Egypte voert zelfs eenzelfde beleid van collectieve bestraffing tegen de Gazastrook als Israël. Op bevel van president Sisi stopt het Egyptische leger nu ook solidariteitskonvooien van Egyptische burgers.

Ahmed Naguib nam deel aan een konvooi met hulpgoederen dat op 19 juli in de Sinaïwoestijn door het leger werd tegengehouden. Hij vergelijkt drie Egyptische presidenten. ‘Moebarak was subtiel’, zegt hij. ‘Hij hield de grensovergang tussen Egypte en Gaza dicht, maar om zijn invloed over Hamas niet te verliezen liet hij de tunnels onder de grens ongemoeid.’ Door die tunnels smokkelt Hamas wapens, maar ook voedsel, auto’s, brandstof, bouwmaterialen en andere consumptiegoederen omdat de Israëlische blokkade invoer en uitvoer in de Gazastrook onmogelijk maakt.

 

‘Morsi, zelf lid van de Moslimbroeders, opende de grensovergang en steunde Hamas’, vervolgt Naguib. ‘Sisi, die de Moslimbroeders openlijk onderdrukt, sloot de grensovergang en liet honderden tunnels vernietigen. Door de tunneleconomie van Gaza te verlammen, wil hij de Palestijnen straffen omdat ze Hamas gedogen.’

‘Sisi staat zo dicht bij het Israëlische en Amerikaanse leger dat Egypte elke invloed over Hamas kwijtspeelde. Het Westen komt bijzonder traag tot het besef dat Egypte zijn historische bemiddelingsrol tussen Israël en de Palestijnen heeft verloren. Ons konvooi heeft dat ontmaskerd, dat is al een resultaat op zich.’

Beluister hier het volledige interview met Ahmed Naguib (op 27 juli, na verschillende geweigerde konvooien en internationale kritiek, kon een medisch konvooi zonder activisten Gaza binnengaan)

Een dodelijke keuze

De partijdige rol van Egypte bleek ook uit het Egyptische voorstel tot staakt-het-vuren van 17 juli. Egyptische onderhandelaars, die niet met Hamas praten, hadden enkel met de Islamitische Jihad gecommuniceerd. Zoals verwacht wees Hamas het voorstel af. Het herstelde nochtans gewoon het status-quo van het staakt-het-vuren van 2012, en daar had Hamas lange tijd geen probleem mee.

De Israëlische onderhandelaar Gershon Baskin, die op dit cruciale moment met Hamas kon spreken, verklaart: ‘Hamas zal geen witte vlag bovenhalen. Ze voelen nu immers meer druk van de bevolking om ervoor te zorgen dat de zware tol eindelijk iets oplevert. Ze hebben honderd procent gelijk dat ze niet onder de blokkade willen blijven.’

De Palestijnen moesten kiezen tussen een staakt-het-vuren met een trage dood in een afgesloten Gazastrook en raketten op Israël met een snelle dood onder Israëlische bombardementen, maar mét de hoop dat de raketten het einde van de blokkade zouden afdwingen. De bevolking is zo afgemat en voelt zich zo in de steek gelaten dat ze gaat geloven in geweld, een tragische realiteit waarvoor ook het Westen verantwoordelijkheid draagt.

De bevolking is zo afgemat en voelt zich zo in de steek gelaten dat ze gaat geloven in geweld

De Wereldgezondheidsorganisatie voorspelt dat de Gazastrook onder blokkade binnen zes jaar onleefbaar zal worden omdat drinkbare watervoorraden uitgeput zullen zijn, geblokkeerde patiënten sterven bij gebrek aan levensreddende behandeling, vissers geen toegang meer hebben tot de open zee.

Gemaakt om te mislukken

Israël kwam eerdere beloftes na het staakt-het-vuren van 2012 nooit na, ondanks het feit dat Hamas zich er strikt aan hield. Daarom was het voorstel van Egypte, dat de opheffing van de blokkade afhankelijk maakte van een latere Israëlische goedkeuring, onvoldoende voor Hamas. ‘Elk initiatief dat de blokkade niet onvoorwaardelijk opheft, is onaanvaardbaar voor onze bevolking’, zei Hamas-leider Khaled Meshaal. In hun reacties probeerden ze Israël en Egypte te kleineren, wat niet meteen vertrouwen gaf aan beide landen die grenzen aan de Gazastrook.

Dat Hamas het voorstel weigerde, kwam Egypte, Israël en het Westen goed uit.

Dat Hamas het voorstel weigerde, kwam Egypte, Israël en het Westen goed uit. Ze lanceerden het narratief dat de doden vermeden hadden kunnen worden als Hamas het had aanvaard. ‘De weigering van Hamas heeft aangetoond dat de terroristische organisatie niet de intentie had om een einde te maken aan het geweld tegen Israël. Ik blijf de Egyptische inspanningen ondersteunen’, reageerde Didier Reynders.

Wisten westerse leiders dat die inspanningen waren ontworpen om te mislukken, en dat Egypte zo de gezochte legitimiteit gaf aan het Israëlische grondoffensief? De Israëlische krant Haaretz schrijft immers over contacten tussen Netanyahu en Obama, en tussen Obama en de Britse premier Cameron aan de vooravond van de Israëlische invasie in Gaza. De internationale gemeenschap tekende geen staakt-het-vuren, maar het doodvonnis van vele burgers in Gaza.

De machteloze Europese Unie

‘Ons doel is de rust te herstellen en Gaza te demilitariseren’, zei de Israëlische premier Netanyahu. Hij steunde een voorstel van ex-minister van Defensie Shaul Mofaz om Gaza te demilitariseren zoals dat gebeurde met de chemische wapens van de Syrische president Bashar Assad. In ruil zou er een internationaal fonds van 50 biljoen dollar komen voor de heropbouw en ontwikkeling van Gaza. ‘Dat is inderdaad hoogdringend’, zegt Gershon Baskin. ‘Maar Palestijnse gewapende groepen zullen enkel hun wapens neerleggen als ze garanties krijgen over het einde van de blokkade van Gaza en de bezetting van de Westelijke Jordaanoever.’

Ontwapening gekoppeld aan een internationale troepenmacht die toeziet op het herstel van de rechten van de Palestijnen, kan een uitweg zijn. Maar dan zal de internationale gemeenschap Israël daartoe moeten dwingen. De blokkade van Gaza is immers een speerpunt van het Israëlische beleid tegenover de Palestijnen: Gaza is één van de Arabische enclaves in “Groter Israël”, net zoals de enclaves in de Westelijke Jordaanoever. Bovendien zei Netanyahu op 11 juli dat Israël de bezette Jordaanvallei nooit zal opgeven.

Als de EU geen eigen macht kan uitstralen, zal het op termijn elke autoriteit op het internationale toneel verliezen.

De oproep van de Europese buitenlandministers op 22 juli – dat alle ‘terroristische groeperingen in Gaza moeten ontwapenen’ zonder een duidelijk tijdskader over het einde van de Israëlische bezetting – is simpelweg onrechtvaardig. Sommigen in Europa willen Israël ofwel voldoende tijd laten om de klus van ontwapening militair te klaren, ofwel de Palestijnen via onderhandelingen tot een nederlaag te dwingen. Anderen geloven dat Netanyahu een staakt-het-vuren wil, maar dat er geen bemiddelaar is die dat tot stand kan brengen. Met als gevolg dat de partijen het opbod moeten verderzetten.

Klopt dat wel? De EU zou zich zelf kunnen opwerpen als effectieve bemiddelaar. Maar de agenda van Europese leiders sluit te nauw aan bij die van de VS, Egypte en Israël. Als de EU geen eigen macht kan uitstralen, zal het op termijn elke autoriteit op het internationale toneel verliezen. Zo kan het geen invloed uitbouwen bij de Palestijnen en een rechtvaardig akkoord uit de brand slepen.

Het ambitieuze Qatar

Er was nog een alternatief. ‘Het is zeker niet Saudi-Arabië. De Saudi’s financieren net in heel de regio landen om de Moslimbroeders te onderdrukken. Ze zien de opmars van de Moslimbroeders als een existentiële bedreiging voor het voortbestaan van de monarchieën in de Arabische Golf’, zegt Ahmed Naguib.

De Israëli’s willen Qatar niet als bemiddelaar, hoogstens als instrument om druk te zetten op Hamas om het Egyptische voorstel te aanvaarden.

Palestijnen hebben hun hoop gevestigd in Qatar. Dat piepkleine, maar invloedrijke oliestaatje heeft relaties met Hamas, Israël én de VS. Samen met Turkije rook Qatar een kans om de historische rol van bemiddelaar tussen Israëli’s en Palestijnen van Egypte over te nemen. Op 17 juli legde het een gedetailleerd voorstel op tafel, waarin de opheffing van de blokkade wel was opgenomen. Het bevatte ook een tijdskader van welke handelingen beide partijen moeten stellen en wees de VS (niet Egypte) aan om de implementatie op te volgen.

Qatar zou Hamas zover kunnen krijgen om ook eisen van Israël in te willigen. Maar Israël wees het Qatarese voorstel af. De Israëli’s willen Qatar niet als bemiddelaar, hoogstens als instrument om druk te zetten op Hamas om het Egyptische voorstel te aanvaarden. De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Lieberman beschuldigde Qatar ervan de Egyptische inspanningen te dwarsbomen voor eigenbelang, maar Israël wil zelf zijn bevoorrechte positie niet opgeven met Egypte als bemiddelaar. Zoals vaak in het verleden dwingt Israël de Palestijnen in een zwakke onderhandelingspositie.

Catch-22

Tot ieders verbazing ontvingen John Kerry en de Franse, Britse en Duitse buitenlandministers Qatar en Turkije op 26 juli in Parijs. Egypte, Israël en Saudi-Arabië waren niet aanwezig. Zoals verwacht reageerde Israël verontwaardigd, omdat het voorstel uit Parijs de opheffing van de blokkade voorzag en niets zei over de tunnels onder de grens met Israël. Via Qatar en onder Amerikaanse bemiddeling vond Hamas politieke legitimiteit. Dat is een nieuwe realiteit.

Hoe dieper Israël in het moeras van Gaza zinkt, hoe meer soldaten zullen sterven, en hoe sneller de internationale steun zal smelten als sneeuw in de zon.

Gaza/Israël is beland in een catch-22: zolang Hamas van Israël geen garanties krijgt op de opheffing van de blokkade, zal het nooit ontwapenen en wil het verder gaan met raketbeschietingen. Maar Israël kàn de blokkade niet onmiddellijk opheffen. ‘Als dat het resultaat zou zijn van Hamas’ volharding, zouden Palestijnen Hamas de hemel in prijzen. Dat is net wat Israël en Egypte willen vermijden’, zegt een Palestijn uit Gaza.

Maar het kwaad, in de ogen van de Israëli’s, is al geschied: de Palestijnse rangen sluiten zich. Hoe dieper Israël in het moeras van Gaza zinkt, hoe meer soldaten zullen sterven, en hoe sneller de internationale steun zal smelten als sneeuw in de zon. Israël gokt daarom op een terugkeer naar het status-quo: een handhaving van de blokkade én een militair verzwakt Hamas zou een dubbele overwinning zijn. De prijs: 43 dode Israëlische soldaten, 1000 dode Palestijnse burgers, en een totale vernieling van Gaza.

Waarschijnlijk zal Israël nog een paar dagen tunnels bombarderen, en dan aankondigen dat het zijn doel heeft bereikt om zich unilateraal te kunnen terugtrekken. In geen geval zal het nu een akkoord tekenen dat Hamas politiek legitimeert, ook al zou dat in het belang zijn van Israëls veiligheid op lange termijn.

Intifada of geen intifada, dat is de vraag

Hoe langer het conflict bij Gaza duurt, hoe waarschijnlijker een derde Intifada – of: opstand – op de Westelijke Jordaanoever wordt. De vraag die op vele lippen brandt: wat zal de Palestijnse Autoriteit doen? De Palestijnse president Mahmoud Abbas krijgt financiering van het Westen, terwijl het Westen verwacht dat zijn veiligheidstroepen Palestijnse opstanden onderdrukken. Maar kan Abbas dat wel volhouden, nu de onderdrukking in Gaza zulke extreme vormen aanneemt en de Palestijnen meer verenigd zijn dan ooit?

Wat het ook wordt: rauwe haat aan beide kanten is klaar om te ontploffen.

Abbas gaf in zijn speech afgelopen donderdag een hint. Net zoals Hamas-leider Khaled Meshaal wil hij niet toegeven aan Israëlische pogingen om de verzoening tussen Hamas en Fatah te ondermijnen. Tegen de oproep van de EU in om geen unilaterale stappen te zetten, wil hij met de Palestine Liberation Organization Israël voor het Internationaal Strafhof slepen. En, hij eindigde de speech met deze koranvers: ‘Toestemming om te strijden is gegeven aan diegenen die onrechtvaardig worden bestreden, God zal hen de overwinning schenken.’

Komt er een derde Intifada, bekrachtigd door de Palestijnse Autoriteit? “Ja” zou betekenen dat het Palestijnse volk en zijn leiders weer één zijn, dat westerse steun wegvalt en dat de directe confrontatie met Israël is ingezet. “Neen” zou betekenen dat de Palestijnse Autoriteit zijn eigen verenigd volk moet onderdrukken. Misschien zal Abbas opnieuw toegeven aan Amerikaanse en Israëlische pogingen om hem in het “vredesproces” te trekken – dat de laatste jaren synoniem was met “kolonisatie van Palestijnse gebieden”. Wat het ook wordt: rauwe haat aan beide kanten is klaar om te ontploffen.

Pieter Stockmans is freelance journalist. Je kan hem volgen op Facebook en Twitter. Op zijn MO*-blog publiceerde hij meerdere analyses van de Gaza-crisis.