Koffie tegen kalasjnikovs

Voor wie in het oosten van Congo al werkend zijn gezin wil voeden, zijn de opties uiterst beperkt. Het gebied is moe- en stukgestreden. Van enige industriële of grootschalig commerciële activiteit is al jaren geen sprake meer. De wegen worden er – een mens houdt het niet voor mogelijk – maand na maand nog moeilijker berijdbaar. Dit is wat rest als elke “overheid” verdwijnt. De metaforische blindheid van Saramago, het is misschien een mooi thema voor de komende verkiezingen.

‘Schrijnend’ klinkt hier als een cynisch eufemisme. Een voorbeeld: het agrarisch potentieel van de Kivustreek is enorm, en toch wordt maïsmeel ingevoerd. Meer bepaald de maïs van eigen bodem wordt als maïsmeel ingevoerd. Rwanda verwerkt de maïs en strijkt dus de toegevoegde waarde op. De grenspost verdient er zelfs twee keer aan: maïskorrels uitvoeren, maïsmeel invoeren, een beetje tollenaar weet daar wel raad mee.

En dan doet de natuur er nog een schep bovenop: een moordende bananenbacterie (BXW) berooft de hele regio van haar primaire voedingsbron, en in één moeite ook het modale rurale gezin van zijn voornaamste bron van inkomen. Het vergt behoorlijk wat verbeelding om je een nog schraler economisch perspectief voor te stellen. Dat is de ene kant van de weegschaal.

Aan de andere kant ligt het opnemen van de wapens. Strijden tegen het leger, of voor het leger, dat maakt daar momenteel niet zo veel uit. Wie hiervoor kiest, riskeert een bijzonder kort leven. Maar voor wie aan landbouw of handel doet, is er nauwelijks meer hoop op een mooie oude dag. Bovendien kan je als strijder wat kruimels meepikken van de lucratieve trafiek in natuurlijke rijkdommen. De Congolese “bloedmineralen” zijn heus niet verdwenen doordat we er hier de ogen voor sloten.

Zo verwonderlijk is het dan toch niet dat al die jonge mannen niet veel meer nodig hebben dan een kalasjnikov om de weegschaal richting gewapende strijd te doen overhellen? De lokroep van het banditisme hoeft niet luid te zijn als koffie- noch bananenteelt enig inkomen opleveren.

De lokroep van het banditisme hoeft niet luid te zijn als koffie- noch bananenteelt enig inkomen opleveren.

Toegegeven, ik schets hier een behoorlijk uitzichtloos beeld. En toch is mijn boodschap bijzonder hoopgevend: als iedereen intrinsiek de voorkeur geeft aan rust, zekerheid en een stabiel (gezins)inkomen zijn er geen utopische inspanningen nodig om de balans te laten overhellen naar de keuze voor landbouw en handel.

Strijd ontmoedigen, landbouw aanmoedigen: het kan

Hogere wiskunde hoef je er niet voor te kennen: hoe beter het inkomen uit koffie- of bananenteelt is, hoe minder aantrekkelijk het wordt om rovend en plunderend je maag te vullen. Het verhogen van de drempel voor die jonge mannen om voor het verwoestende pad te kiezen, zal de kans op vrede in de regio alleszins geen kwaad doen. En zo veel moet de akker in het dorp, of het zaakje in de stad niet opbrengen om aantrekkelijker te zijn dan zich aan te sluiten bij een zootje ongeregeld.

Het geeft ons hier alvast minstens twee manieren om bij te dragen tot vrede in de regio: wij hebben zowel de instrumenten om het ene minder aantrekkelijk, als die om het andere aantrekkelijker te maken. Of we kunnen ook gewoon beide doen.

Laten we dus allereerst die desastreuze strijd om mineralen eens ernstig ontmoedigen. Dan is het meteen stukken minder interessant om de wapens op te nemen.

Het andere luik, landbouw en handel aantrekkelijker maken, daar kunnen we met z’n allen aan bijdragen.

Enerzijds kunnen we onze Europese politieke vertegenwoordigers wakker schudden op 25 mei. Want wat doet het zelfverzekerde, welvarende Europese bastion, behalve heel geconcentreerd van het conflict wegkijken? De Unie handhaaft grendels die beletten dat er buiten haar grenzen economische toegevoegde waarde gecreëerd wordt. In het bijzonder tegenover het al zo fel geplaagde ontwikkelende Zuiden.

Zo mag groene koffie taksvrij de EU binnen, maar geldt voor gebrande koffie een “billijke bijdrage” aan het EU-budget van 7,5 procent. Je hoeft geen doorwinterde commerçant te zijn om meteen te zien welke onoverkomelijke handicap dit is voor wie in Congo koffie voor de Europese markt zou willen laten branden. We kunnen het er waarschijnlijk wel over eens zijn dat dit soort grendels alleszins níet bijdraagt aan de pacificatie van de regio.

Anderzijds, en nóg gemakkelijker, kunnen we bijvoorbeeld de Lake Kivu-koffie van Oxfam drinken. Oxfam-Wereldwinkels legt een alternatief economisch perspectief in de weegschaal door coöperaties van koffieboeren te ondersteunen en hen een menswaardige prijs voor hun product te garanderen. En dat werpt nu al vruchten af: de coöperaties kunnen de lidmaatschapsaanvragen van zich bekerende “bandieten” nauwelijks aan.

Arne Schollaert is hoofd politiek beleid bij Oxfam-Wereldwinkels. Hij bezocht Kivu in februari 2013, oktober 2013 en februari 2014. Oxfam lanceerde Lake Kivu-koffie in oktober 2011. Sinds voorjaar 2011 werkt het samen met de coöperaties Sopacdi en Muungano.