"21ste eeuw wordt eeuw van de struik"

Amerikaanse wetenschappers hebben voor hun experiment op de prairie van de VS-staat Colorado cilinders met een diameter van vijf meter geplaatst, van boven open en uit doorschijnend plastic. In sommige van de cilinders werd koolstofdioxide gepompt, het belangrijkste broeikasgas. De CO2-concentratie lag er gedurende vijf jaar op 720 deeltjes per miljoen (ppm), ongeveer het dubbele van de gewone concentratie. De vegetatie werd elk jaar bestudeerd en ook voor de helft verwijderd, om een effect van begrazing na te bootsen.
Tot de verbazing van de onderzoekers bleek een struikachtige plant (artemisia frigida), een soort alsem, veertig keer sneller te groeien dan normaal. Andere plantensoorten werden overwoekerd. “Dit hebben we nog nooit meegemaakt”, zegt Jack Morgan, plantkundige bij het Amerikaanse ministerie van Landbouw, “Deze alsemsoort is in dit landschap eerder marginaal.”
Diverse graslanden beslaan ongeveer 40 procent van ’s werelds landoppervlakte. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) bestaat 40 procent van Afrika uit weilanden en grazen er 235 miljoen stuks vee. Het vee eet meestal gras, maar geen houtachtige struiken.
De dubbele CO2-concentratie die tijdens het onderzoek werd gesimuleerd, is geen verre toekomstmuziek. Uit historische gegevens blijkt dat de concentratie van het broeikasgas is gestegen van 280 ppm voor de industriële revolutie tot 385 ppm nu, waarschijnlijk door ontbossing en de verbranding van fossiele brandstoffen. Als de trend zich doorzet, bereiken we tegen 2050 een CO2-concentratie van 500 ppm en 600 tot 700 ppm in 2100.
Dat struiken beter gedijen bij hogere CO2-concentraties is geen verrassing. Ze hebben diepere wortels dan grassen en kunnen dieper in de bodem op zoek naar water. Daardoor kunnen ze meer profiteren van een grotere aanvoer van CO2, samen met water de belangrijkste bouwsteen van plantenweefsels .
Enkele van de grootste en ook kwetsbaarste graslanden bevinden zich op het zuidelijke halfrond, in Zuidelijk Afrika en in Australië. In het Zuid-Afrikaanse Krugerpark stellen plantkundigen vast dat de dichtheid aan struiken in de gebieden met veel regenval sinds de jaren zeventig is verdubbeld. “Ik denk dat CO2 een van de voornaamste oorzaken is”, zegt William Bond, een botanicus aan de Universiteit van Kaapstad, “Maar het effect is niet overal even sterk. In de drogere gebieden is er niet veel veranderd.”
De Afrikaanse savanne lijdt ook onder de gevolgen van overbegrazing en van het doelbewust afbranden van stukken land. Dat maakt het moeilijker om na te gaan wat nu precies de impact is van hogere CO2-concentraties. “De verdichting van het struikland heeft sterk te maken met de manier waarop het weideland wordt beheerd”, bevestigt William Stock, directeur van het Centrum voor Beheer van Ecosystemen van de Universiteit Edith Cowan in Australië.