Aandacht voor sociale kosten migratie

Volgens officiële cijfers werken ongeveer 3,4 miljoen inwoners van
Bangladesh in het buitenland. Elk jaar wagen 200.000 nieuwe emigranten het
erop - en waarschijnlijk verlaten zeker nog eens evenveel inwoners zonder
de nodige papieren Bangladesh op zoek naar werk. Het straatarme land kan
zijn 133 miljoen inwoners zelf niet genoeg banen bieden, en de twee miljard
euro die de migranten jaarlijks naar huis sturen, vormen een welgekomen
aanvulling op de magere deviezeninkomsten die Bangladesh puurt uit de
export van textiel, jute, lederwaren en visserijproducten.

Faruque Ahmed trok in 1986 naar Saudi-Arabië om er als mechanicus te gaan
werken voor het ministerie van Defensie van dat land. Hij liet zijn
zwangere vrouw thuis achter. Pas toen hij twee jaar later voor een vakantie
van een maand naar huis kon terugkeren, zag Ahmed voor het eerst zijn zoon.
Ahmed bleef nog tot 1996 in Saudi-Arabië werken. Hij kreeg nierproblemen,
de gratis behandeling waarop hij recht had liep fout, en uiteindelijk
keerde hij als een invalide en zonder de minste uitkering naar Bangladesh
terug. Ahmed vindt dat hij nog van geluk mag spreken dat zijn vrouw het
geld dat hij tijdens zijn jaren in Saudi-Arabië naar huis stuurde,
investeerde in landbouwgrond. Ondanks alle tegenslagen is het gezin
daardoor toch niet berooid. Maar Ahmed beklaagt zich wel dat hij daar de
mooiste jaren van zijn huwelijk voor heeft moeten opofferen.

Veel migrantengezinnen in Bangladesh hebben aan den lijve ondervonden dat
de droom om snel veel geld te verdienen in landen als Koeweit, Maleisië en
Brunei snel kan omslaan in een nachtmerrie. Migranten zonder papieren
kunnen gearresteerd of uitgewezen worden, en als het economisch slecht gaat
of er politieke problemen opduiken, moeten zelfs legale buitenlandse
werknemers eraan geloven. De besmetting met een seksueel overdraagbaar
virus als HIV kan ook een reden zijn om buitenlanders terug te sturen - in
sommige gastlanden worden migranten daar systematisch op getest. En dan
zijn er de ongevallen en beroepsziekten die een verblijf overzee onverwacht
kunnen inkorten. Veel migranten zijn niet of nauwelijks verzekerd tegen
dergelijke risico’s.

In migrantengezinnen loopt ook vaak wat fout. Mannen die overzee werken
kennen hun kinderen nauwelijks. Toen ik na een lange tijd overzee weer
thuis kwam, wilde mijn jongste zoon me niet in de buurt van mijn vrouw
laten komen, herinnert Anisur Rahman Khan zich, de algemeen secretaris van
de Hulpvereniging voor Teruggekeerde Bengalese Migranten (WARBE). Overspel
is ook geen zeldzaamheid. Thuisgebleven vrouwen weten daarbij vaak niet
welk gevaar uitgaat van seksueel overdraagbare aandoeningen, of kunnen hun
man niet overtuigen veilig te vrijen. Extreme situaties komen ook voor.
Khan vertelt het verhaal van een Bengalese vrouw die in het buitenland ging
werken, trouw al haar spaargeld naar haar man stuurde en toen bij haar
terugkomst moest vaststellen dat hij al lang met een andere vrouw was getrouwd.

Anders dan Sri Lanka en de Filipijnen stuurt Bangladesh vooral mannen uit.
Het land verbood de voorbije tien jaar zelfs af en toe de emigratie van
ongeschoolde werkneemsters. De regering overweegt nu het laatste verbod,
dat in 1998 werd afgekondigd, weer op te heffen. De maatregel heeft
overigens niet kunnen beletten dat er sinds 1998 ongeveer 45.000 vrouwen
Bangladesh hebben verlaten om elders te gaan werken.

Volgens Rita Afsar, een medewerkster van het Bengalees Instituut voor
Ontwikkelingsstudies die in 2000 onderzoek deed naar Bengalese migranten in
de Verenigde Arabische Emiraten en Koeweit, krijgen vrouwen in
migrantengezinnen meestal een dubbele last en dubbele risico’s te dragen.
Vrouwen die in het buitenland werken, dreigen alles te verliezen als ze
hun man niet kunnen vertrouwen, legt Afsar uit. Daarom schakelen ze vaak
hun ouders of andere verwanten in om het geld dat ze terugsturen te
beheren. Als ze hun kinderen moeten thuislaten, is het weer hun eigen
familie die de zorgtaken moet overnemen. Mannen die migreren hebben het
eenvoudiger: hun vrouw blijft als vanzelfsprekend voor de kinderen zorgen,
en meestal biedt de grootfamilie verdere omkadering. Maar de vrouwen van
migranten worden daardoor wel met een dubbele taak opgezadeld: ze moeten
tegelijk vader en moeder zijn, en vaak ook nog de zaken van hun man beheren.

Maar sommige experts vinden het verkeerd alleen van sociale kosten te
spreken: migratie kan ook op sociaal vlak heel wat opleveren. Volgens Sjeik
Rumana, een teruggekeerde migrant die nu algemeen secretaris van de
Bengalese Vereniging van Vrouwelijke Migranten is, winnen vrouwen aan
status en krijgen ze meer beslissingsmacht in de familie. Dat geldt voor
vrouwen die terugkeren na een verblijf uit het buitenland, maar ook voor
vrouwen die hun gezin lange jaren alleen runnen terwijl hun man weg is.