Abortus krijgt belangrijk precedent in Brazilië

Als er geen mogelijkheid tot leven bestaat, dan kan geen sprake zijn van het grondwettelijke recht op leven, oordeelden de rechters met acht stemmen tegen twee.

“De baarmoeder is de eerste wieg van het menselijke wezen. Wanneer de wieg een kleine doodskist is, is er geen leven”, zei rechter Cármen Lúcia Rocha. Ze alludeerde daarmee op een slagzin van feministische organisaties: “Wiegen, geen doodskisten.”

“Een kind baren is leven geven, geen dood geven”, zei een andere rechter, Carlos Ayres Britto. In hun argumentatie vergeleken de magistraten de zwangerschap van een foetus met anencefalie met foltering die de psychische stabiliteit van de zwangere vrouw bedreigt.

Fatale afwijking

Anencefalie, het geheel of gedeeltelijk ontbreken van de hersenen, is een fatale afwijking: de foetus wordt doodgeboren of sterft kort na de geboorte. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is bij een op duizend geboortes in Brazilië sprake van anencefalie, een van de hoogste cijfers ter wereld.

Tot nog toe was voor een abortus in dit soort gevallen een omslachtige procedure en de beslissing van een rechter vereist; er is zo al drieduizend keer toestemming gegeven. De uitspraak van het Hooggerechtshof maakt hieraan een einde.

Voor Patricia Rangel, politicoloog aan de Universiteit van Brasilia en medewerker van het Interdisciplinaire Vrouwenprogramma van de Katholieke Universiteit van Goiás, gaat het om een historische beslissing. Voor het eerst mag de vrouw zelf beslissen of ze de zwangerschap onderbreekt, zegt ze.

Het betekent ook een wijziging van de strafwet want nu mag zwangerschapsonderbreking alleen als het leven van de moeder in gevaar is of wanneer de zwangerschap het gevolg is van een verkrachting.

Reproductieve rechten

De uitspraak “geeft de vrouw de hoofdrol in haar eigen leven, het laat haar toe te beslissen of ze de zwangerschap van een foetus die niet levensvatbaar is buiten de baarmoeder al dan niet onderbreekt”, zegt Paula Viana, coördinator van Curumim, een feministische organisatie in Recife.

Ze wijst erop dat de meeste argumenten van het Hooggerechtshof uitgaan van de seksuele en reproductieve rechten van de vrouw. Jaren geleden was zoiets ondenkbaar in Brazilië, zegt Viana.

Het opent voor haar de weg naar een nieuw debat over de legalisering van abortus, zegt ze. “In Brazilië sterven duizenden vrouwen door een clandestiene, onveilige abortus, vooral arme vrouwen die geen toegang hebben tot goede gezondheidsdiensten.”

Respect voor kort en broos leven

Ook voor Beatriz Galli, van de Braziliaanse afdeling van Ipas, een internationale organisatie die voor toegang tot veilige abortus ijvert, draagt de uitspraak bij tot “het doorbreken van taboes.” De beslissing helpt ook “een einde maken aan de cultuur van verplicht moederschap of van het ophemelen van het lijden van de vrouw, die haar zwangerschap tegen haar wil moet volbrengen.”

Religieuze groepen verwerpen de beslissing van het Hooggerechtshof. Ze stellen dat ook een foetus met anencefalie een menselijk wezen is. Ook al is het leven “kort en broos”, het moet gerespecteerd worden, zei Odilo Scherer, aartsbisschop van São Paulo.