Achter de schermen van het Joegoslavië-tribunaal

8 december 2005, een ijzige wind waait door Den Haag. Het Joegoslavië-tribunaal, op een steenworp van het strand van Scheveningen, valt nauwelijks op in het straatbeeld. Enkel een grote witte schotelantenne voor de deur en de satellietwagen van een Bosnisch tv-station op de stoep trekken de aandacht. Een groepje Italiaanse Erasmusstudenten schuift aan bij de veiligheidscontrole aan de ingang, een bezoek aan de VN-rechtbank levert extra studiepunten op.
In de tweede zittingszaal luistert Chris Van Den Wyngaert, sinds november permanent rechter bij het tribunaal, naar een getuigenis over de evacuatie van de Kroatische bevolking uit het stadje Vukovar. Een week geleden heeft de Belgische rechter in de zaak-Limaj twee Kosovaarse Albanezen vrijgesproken. Van Den Wyngaert: ‘Het was de eerste keer dat hier guerrillastrijders van het UCK terechtstonden. De vrijspraak is in Servië niet echt goed onthaald.’
Sinds de oprichting van de rechtbank in 1993 zijn 166 mensen aangeklaagd. 88 processen zijn intussen beëindigd, 41 beklaagden werden veroordeeld. Drie rechtszaken zijn overgedragen naar nationale rechtbanken in ex-Joegoslavië. Van Den Wyngaert: ‘Dat is nieuw. Omdat de staten steeds beter samenwerken met Den Haag en ze nu een werkend rechtssysteem hebben, worden een aantal zaken doorverwezen naar Bosnië en Kroatië. Nu men volwassener begint te worden en afstand neemt van het verleden, is het tijd om de zaak over te nemen. Die stap vind ik essentieel. Het Joegoslavië-tribunaal moet tijdelijk zijn. Uiteindelijk moet de regio zijn verantwoordelijkheid opnieuw opnemen en moet het conflict afgewikkeld worden door plaatselijke rechtbanken. Ons werk hier moet een verlengstuk krijgen in de regio, alleen dan zullen wij onze taak vervuld hebben.’
Achter dik gepantserd glas volgt een klas geüniformeerde tweedejaarsstudenten van de Nederlandse Militaire Academie in de eerste zittingszaal het proces tegen Slobodan Milosevic. Van Den Wyngaert: ‘Het proces is in februari 2002 van start gegaan. Het is een megazaak omdat de drie aanklachten -over Bosnië, Kroatië en Kosovo- in één proces zijn samengevoegd. Volgens de planning zal het proces eind 2006 afgerond zijn. We zullen zien of dat lukt, want door de gezondheidsproblemen van Milosevic vertraagt het tempo.’
Van gezondheidsproblemen is in de zittingszaal weinig te merken. Integendeel, Milosevic -blauw maatpak, haar strak achterover gekamd- maakt een zelfzekere indruk. Hij ondervraagt zijn getuige, generaal Krusman Jelic, over gebeurtenissen in twee Kosovaarse dorpjes in 1998. De voormalige president van Joegoslavië voert zélf het woord, zijn advocaat zit er zwijgzaam bij.

Oorlogstrauma’s

Vanuit haar bureau op de tweede verdieping leidt de Belgische Danielle Cailloux de dienst Slachtoffers en Getuigen. ‘We zijn de beste touroperator ter wereld’, lacht Cailloux. ‘70 procent van de getuigen komt uit het voormalige Joegoslavië, de rest uit andere delen van de wereld.’ Cailloux moet er ondermeer voor zorgen dat de opgeroepen getuigen tijdig en veilig op de zittingen aanwezig zijn. ‘De beschermingsmaatregelen in de zittingszaal variëren van stemverandering tot het toekennen van een pseudoniem. Maar welke beschermingsmaatregel je ook neemt, de getuige zal altijd zichtbaar zijn voor de verdachte en zal ook zelf de verdachte zien.’
Naar schatting 4000 personen hebben intussen voor het internationale hof getuigd. ‘Zes op tien gaat helemaal publiek, zonder beschermingsmaatregelen.’ In sommige gevallen kunnen de getuigen door hun getuigenis onder bedreiging komen. ‘Dan kunnen ze ondergebracht worden in een derde land in het kader van een getuigenbeschermingsprogramma. Twee tot drie procent van de getuigen zit in zo’n programma.’ Geen lachertje, verzekert Cailloux.
‘De wachttijd tot ze overgebracht worden naar het derde land kan tot twee jaar oplopen. Dat is een nachtmerrie: ze breken volledig met hun verleden, ook met hun familie, maar kunnen nog niet aan hun toekomst beginnen.’ De dienst Slachtoffers en Getuigen staat ook in voor de psychologische begeleiding van de getuigen tijdens het proces. ‘Veel mensen hebben zware trauma’s opgelopen. Ze hebben gezien hoe hun familieleden zijn gedood, het is niet makkelijk om daarover te spreken. Bijna 1 getuige op 5 is een vrouw, de meesten onder hen zijn verkracht. Om die mensen op te vangen, heb je psychologen nodig.’

Breaking news

In de persruimte van de rechtbank volgt een handvol journalisten uit Bosnië en Servië de lopende processen op tv-schermen. De Servische producer Violeta Willemsen Curcic van nieuwsagentschap Sense werkt aan de volgende aflevering van Tribunal, een wekelijks nieuwsmagazine dat in Bosnië en Servië-Montenegro uitgezonden wordt. ‘Het programma trekt nog altijd heel wat kijkers, zeker in Bosnië worden de processen op de voet gevolgd.
Den Haag ligt ver weg van ex-Joegoslavië maar het is belangrijk dat de mensen in onze regio goed geïnformeerd worden over wat hier gebeurt.’ Sense volgt de werkzaamheden van het Joegoslavië-tribunaal sinds de oprichting in 1993. Curcic: ‘Soms hoor je hier de vreselijkste dingen. Vooral de getuigenissen van moeders die hun kinderen hebben verloren, gaan door merg en been. Sommigen weten nog steeds niet waar hun kinderen begraven liggen.’
Plots wordt Curcic weggeroepen. Breaking news: de Kroatische generaal Ante Gotovina, een van de meest gezochte beklaagden van het tribunaal, is in Spanje gearresteerd. Het is een hoogdag voor Den Haag. De spanning in de persruimte stijgt, gsm’s staan plots roodgloeiend. In de wandelgangen klinkt opluchting en blijdschap. Maar zes beklaagden zijn nog altijd voortvluchtig, waaronder Radovan Karadzic en Ratko Mladic, respectievelijk politiek en militair leider van de Bosnische Serviërs tijdens de oorlog in Bosnië.
Van Den Wyngaert: ‘Als we de laatste voortvluchtigen niet zouden vinden, moeten we onze werkzaamheden afsluiten met het gevoel dat we het werk niet hebben afgemaakt. Het zou erg zijn als we alleen maar de kleine vissen vangen en de grote moeten laten gaan.’ Het einde van de werkzaamheden van het tribunaal is voorzien voor 2008-2009. ‘Maar dat is nu al niet meer haalbaar, het zal minstens 2010 worden’, zegt van Den Wyngaert.
Ondanks alle moeilijkheden noemt ze het tribunaal een succesverhaal. ‘Voor het eerst hebben we een aantal concepten uitgewerkt die enkel op papier bestonden. Genocide bijvoorbeeld was voorheen nooit gerechtelijk uitgewerkt. Maar de grote verdienste van het tribunaal is dat het toont dat internationale justitie kan werken als de staten er achter staan. De steun van de internationale gemeenschap, daar staat en valt de rechtbank mee.’
Reageer op dit artikel