Azawad: een Afghanistan in West-Afrika

Op 6 april 2012 scheidde het noorden van Mali zich officieel af van de rest van het land in de onafhankelijke staat Azawad. Sindsdien zijn de Toearegrebellen van het MNLA, de islamisten van Ansar Dine en het AQIM, de lokale afdeling van Al Qaeda, in een interne machtsstrijd verwikkeld om de grond en het hart van de Noord-Malinezen. Vanuit buurland Mauritanië licht de Noord-Malinese filmmaker en journalist Intagrist El Ansari voor MO* de situatie door.

  • CC Magharebia Toearegrebellen in Azawad. CC Magharebia

Op 30, 31 maart en 1 april scheidden de drie Noord-Malinese regio’s Kidal, Gao en Timboektoe zich af van de rest van het land. ‘Het MNLA roept definitief de onafhankelijke staat Azawad uit, met ingang van 6 april 2012.’ Met die verklaring formaliseerde Bilal Ag Achérif, een verantwoordelijke van het MNLA, de eenzijdige afscheiding.

De islamistische Ansar Dine-beweging legt het accent echter elders: ‘Mijn strijd gaat niet over de onafhankelijkheid van Azawad. Wat ik wil voor mijn volk is de invoering van de sharia’, zei Iyad Ag Ghali, het hoofd van Ansar Dine. In de jaren negentig was Ghali de aanvoerder van de Toearegrebellie. Sinds 2003 doet hij zich opmerken als bemiddelaar voor de vrijlating van ontvoerde westerlingen in de handen van AQIM. Ansar Dine wordt er dan ook van beschuldigd nauwe banden te hebben met AQIM.

De afwijkende prioriteiten van Ansar Dine zorgen voor een gevoelige bekoeling van het elan van het MNLA. De machtsstrijd tussen de beide bewegingen zorgt bovendien voor heel wat verwarring over wat er zich precies afspeelt in Noord-Mali, aangezien niet altijd duidelijk is wie wat controleert.

Islamitische wetgeving

Een doorlichting van de drie belangrijkste regionale steden, Timboektoe, Gao en Kidal, doet vermoeden dat Ansar Dine de bovenhand heeft.

Het mythische Timboektoe, dat bekend staat als beschermd patrimonium van Unesco maar ook de rustplaats is van 333 islamitische heiligen, is in militair, economisch en sociaal opzicht in handen van Ansar Dine. Concreet vertaalt dat zich in de invoering van de strikte islamitische wetgeving. Zo moeten vrouwen een hoofddoek dragen en is er een verbod op het traditionele vrijdagbezoek aan de graftomben van de heiligen in de stad. De toegang tot Timboektoe en de vlieghaven is in handen van het MNLA.

De controle over het centrum van de oostelijke stad Gao wordt gedeeld tussen drie actoren: het MNLA, Ansar Dine en de ‘Beweging voor de Eenheid en de Jihad in West-Afrika’ (Mujao). Die laatste groepering is vrij jong en wordt beschouwd als een afsplitsing van het AQIM. Mujao beweert dat het achter de ontvoering op 5 april van de lokale Algerijnse consul en zes van zijn medewerkers zit.

Over Kidal in het noordoosten van Azawad wordt relatief weinig gesproken, ook al bevindt zich daar het eigenlijke strijdtoneel. In het verleden al begonnen vele Toearegrebellieën in die stad. Vandaag is Kidal in handen van de Ifoghass. De leden van die stam, waartoe ook de leider van Ansar Dine, Iyad Ag Ghaly, behoort, verdelen zich losjes over Ansar Dine en het MNLA en veranderen soms ook van kamp. In deze stad wordt de verdeeldheid tussen Ansar Dine en het MNLA overstegen, ook al zetten de Ifoghass toch nog het meeste in op de Ansar Dine.

Genoeg is genoeg

Zowel in Timboektoe als in Gao zijn de mensen op zichzelf aangewezen en voelen ze zich in de steek gelaten. Begin mei kwamen tientallen betogers op straat in Timboektoe met slogans als: ‘Voor de terugkeer van de Malinese staat!’, ‘Genoeg is genoeg!’ en ‘Wij willen vrede!’. Het conflict heeft intussen verontrustende humanitaire gevolgen. OCHA, het VN-agentschap voor humanitaire zaken, maakt gewag van 320.000 ontheemden en vluchtelingen in de buurlanden Algerije, Niger en Burkina Faso.

Sinds half mei zijn er onderhandelingen aan de gang tussen Ansar Dine en het MNLA om uit de impasse te geraken. ‘Het was de bedoeling de twee groepen te doen samensmelten, om een uitbarsting van het conflict te vermijden’, stelt iemand van het MNLA. Ansar Dine rekruteert nog dagelijks militanten en vist daarbij ook in de MNLA-vijver. Gezien het militaire overwicht van de islamistische beweging probeert het MNLA een openlijke confrontatie met hen uit de weg te gaan. ‘Een directe confrontatie zou een zelfmoordoperatie zijn, vandaar dat een compromis de enige mogelijke oplossing is’, klinkt het uit dezelfde hoek.

De leider van Ansar Dine is zich zeer goed bewust van de voordelige machtspositie. Bovendien is hij de favoriete gesprekspartner van buurland en regionale grootmacht Algerije. ‘Dat land heeft alle sleutels van dit probleem in handen’, zei de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy over Algerije. Dit alles holt de positie van de seculiere onafhankelijkheidsbeweging MNLA tegenover het erg religieus geïnspireerde Ansar Dine nog verder uit.

Na lang onderhandelen ondertekenden beide bewegingen op 26 mei een overeenkomst van verstandhouding. ‘Het MNLA en Ansar Dine verbinden zich ertoe een islamitische staat op te bouwen in Azawad, die de islamitische wetgeving zal toepassen in alle sferen van het leven, gebaseerd op de Koran en de Soenna’, staat te lezen in de tekst.

Nu MNLA en Ansar Dine na een mislukte poging tot fusie opnieuw lijnrecht tegenover elkaar staan, is een escalatie van het conflict in de nabije toekomst niet uit te sluiten.

Het akkoord bracht prompt een schokgolf teweeg bij het Toearegmiddenveld, dat wel islamitisch is maar geen voorstander is van een politieke islam. Op 30 mei schrijft Habaye Ag Mohamed, woordvoerder van het CCA (Coordination des Cadres de l’Azawad) namens zijn organisatie een open brief aan de secretaris-generaal van het MNLA. Hij vraagt hen onmiddellijk terug te komen op de overeenkomst met de islamistische groepering. ‘Het akkoord is onverzoenbaar met de politieke lijn van het MNLA en staat haaks op de islam zoals die wordt beleden door de grote meerderheid van de mensen in Azawad’, schrijft Mohamed. Het CCA is uitermate gekant tegen de plannen om van Azawad een jihadistische staat te maken. ‘Door onze actie proberen we het ergste uit de weg te gaan,’ legt een lid van het CCA uit, ‘namelijk de uitlevering van Azawad aan het AQIM via Ansar Dine. Want eigenlijk werken zij voor hen.’ Op 1 juni verklaart Hama Ag Mahmoud van het MNLA dat ze de overeenkomst met Ansar Dine nietig verklaren.

Onzekere toekomst

Het is moeilijk om de toekomst van Azawad goed in te schatten. De situatie in de Malinese hoofdstad Bamako verslechtert intussen ook, wat een ongunstig klimaat creëert voor onderhandelingen tussen Bamako en Azawad. Het AQIM van zijn kant is beter uitgerust dan de legers van Mali en buurland Burkina Faso samen, een situatie die voor sommigen een internationale interventie zou kunnen rechtvaardigen. Nu in het noorden van het land het MNLA en Ansar Dine na de mislukte poging tot fusie opnieuw lijnrecht tegenover elkaar staan, is een verdere escalatie van het conflict in de nabije toekomst niet uit te sluiten.

Het ruimere plaatje

De Khaddafi-connectie

Weinigen hadden enkele maanden geleden de val van het regime van president Amadou Toumani Touré, het uiteenvallen van het staatsapparaat of de opdeling van het land kunnen voorspellen. De meeste analisten kijken voor een verklaring in de richting van Libië, de val van Khaddafi en de NAVO-interventie. Het verdwijnen van de Libische leider speelde in eerste instantie in het voordeel van de Toearegrebellie. In de jaren tachtig riep Khaddafi jonge Toearegs uit Mali en Niger op om zich bij hem te voegen. Hij gaf hen een militaire training en lijfde hen in als soldaten om te vechten in Libanon, Palestina en Tsjaad. Daarna nam hij hen simpelweg op in het Libische leger. De val van de “Gids van Tripoli” in oktober 2011 betekende dat ze voor het eerst hun militaire expertise konden inzetten voor hun onafhankelijkheidsstrijd in eigen land.

Van MTNM tot MNLA

Eind 2011 zakte vanuit Libië een vierhonderdtal van hen af naar het noordoosten van Mali om daar hun tenten op te slaan. Ze sloten een alliantie met de Mouvement Touareg du Nord Mali (MTNM), die onder leiding stond van wijlen Ibrahim Ag Bahanga. Bahanga stond bekend als de laatste leider die militair het hoofd wist te bieden aan het centrale regime in Bamako. Dat bondgenootschap kreeg de naam MNLA: Nationale Beweging voor de Bevrijding van Azawad. Het MNLA bestaat uit Toearegs uit Noord-Mali zelf, mensen die uit Libië teruggekeerd zijn en Noord-Malinese deserteurs uit het Malinese leger. Samen ontpopten ze zich tot een militair goed georganiseerde structuur onder leiding van Mohamed Ag Najim, een oud-kolonel van het Libische leger. Die geïmproviseerde alliantie verklaarde op 17 januari 2012 de oorlog aan het regime in Bamako, met een eerste aanval op het leger in Ménaka, in het noordoosten van Mali op de grens met Niger. Een dag later volgden soortgelijke aanvallen in de buurt van de Algerijnse grens.

Drugs en islamisten

De terugkeer van de Toearegsoldaten uit Libië droeg bij tot een verdere verzwakking van het noorden van het land. Als draaischijf van de internationale drugshandel en door de aanwezigheid van de islamisten van Al Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQIM) was de regio eerder al erg kwetsbaar. Het plaatje werd nog ingewikkelder toen in maart 2012 de beweging Ansar Dine op het toneel verscheen. Zij prediken een fundamentalistische islam en zouden graag de sharia ingevoerd zien in heel Mali.

Grondoorzaken

De directe aanleiding voor de stroomversnelling waarin het land werd meegesleept, was misschien de val van Khaddafi, maar de grondoorzaken van de instabiliteit reiken verder. Analisten wijzen op de geopolitieke belangen omtrent onontgonnen grondstoffen zoals olie, water, uranium en zonne-energie in de Sahel en de Sahara. Ook de organisatie van het land na de dekolonisatie zou er voor iets tussen zitten. Nomadische bevolkingsgroepen die voordien nooit iets te maken hadden met een centrale overheid werden plotseling onderworpen aan één natiestaat. Ten slotte is er ook nog de kwestie van de ontwikkeling in het noorden van het land. ‘Sinds de eerste rebellie in 1963 zijn de ontwikkelingsproblemen in het noorden nooit serieus aangepakt.’ Volgens Mohamed Ag Malha, intellectueel en Toearegleider van de Kel Ansar-stam, heeft de vraag om eerlijke en duurzame ontwikkeling altijd centraal gestaan in de eisen van de volkeren in de regio.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.