‘Afrika moet voorbeeld Latijns-Amerika volgen’

Tijdens de top staat de impact van de crisis op ontwikkelingslanden centraal. Bond, directeur van het Centre for Civil Society van de Universiteit van KwaZulu-Natal in Durban (Zuid-Afrika), dringt aan op een nieuwe logica voor de wereldeconomie: arbeidsintensief en ecologisch duurzaam.
Dezelfde instituten die de Afrikaanse economie en sociale systemen ondermijnden, moeten nu de wereldeconomie redden en de Afrikaanse elites zijn niet bereid “met Washington te breken” en een alternatieve koers in te zetten, waarschuwt hij.
De financiële en economische crisis heeft een disproportionele impact op Afrikaanse landen gehad, gezien het feit dat dit continent de crisis niet veroorzaakt heeft en weinig te zeggen heeft over hoe de wereldwijde economie gestuurd wordt. Hoe moeten Afrikaanse landen zich opstellen tijdens de VN-top deze week?
Patrick Bond: “In de allereerste plaats moeten ze meer beleidsruimte eisen - en nemen - dan ze nu hebben. De bittere ironie wil dat de belangrijkste financiële macht die Afrika verarmde en het industriële en sociale beleid in de afgelopen dertig jaar kapotmaakte, het Internationaal Monetair Fonds (IMF), 500 miljard dollar van de G20-landen heeft gekregen om de financiële crisis op te lossen.
“Het IMF was zo goed als dood tijdens de laatste jaarvergadering in oktober 2008. Het is deels te danken aan de voormalige Zuid-Afrikaanse minister van Financiën, Trevor Manuel - die voorafgaand aan de G20-bijeenkomst in april in Londen een belangrijke commissie leidde - dat het IMF nu weer geld heeft en een rol kan spelen.
“Tegenover die dienst stond slechts de erkenning dat de volgende baas van het IMF niet per se uit Europa hoeft te komen. Een schamele hervorming, aangezien er uit het Zuiden mannen zoals Manuel beschikbaar zijn die netjes doen wat het Noorden zegt.”
Zijn Afrikaanse regeringen wel in staat de Afrikaanse belangen agressief te verdedigen?
“Nee, de Afrikaanse regeringen zijn duidelijk niet bereid te breken met Washington, anders dan bijvoorbeeld in Latijns-Amerika. Daar hebben we recent enkele excellente voorbeelden van gezien. De progressieve sociale bewegingen in Afrika zijn nog niet sterk genoeg om post-neoliberale politici aan de macht te brengen, zoals in Latijns-Amerika. Robert Mugabe is in Afrika de enige leider die weerstand biedt met anti-imperialistische slogans, maar zijn model is geen voorbeeld voor progressieven.
“Het enige leiderschap dat er is, komt vanuit het maatschappelijk middenveld. Van daaruit werden dappere initiatieven gelanceerd om financiële relaties te de-globaliseren en diensten en producten zoals water en aidsmedicijnen te ontcommercialiseren.
“De geschiedenis laat zien dat alleen coalities van sociale bewegingen, arbeiders, kerken, vrouwen en jongerengroepen een effectief tegenwicht kunnen vormen als de Afrikaanse politiek neoliberaal wordt.”
Veel van de deelnemers aan de VN-top zijn zelf medeveroorzakers van de crisis.
“Ja, en zij blokkeren elke poging tot oprechte discussie, volgens Miguel D’Escoto Brockmann, de Nicaraguaanse diplomaat die de meest progressieve voorzitter van de algemene vergadering van de VN is in de geschiedenis. Afgelopen vrijdag, tijdens een conferentie van ngo’s over de financiële crisis, klaagde hij openlijk dat de landen in het Noorden in toenemende mate hervormingen binnen het IMF en de Wereldbank tegenwerken, in de hoop dat alles weer wordt zoals vroeger. Ze hebben bijzonder duidelijk gemaakt dat ze niet willen dat er een serieus gesprek gevoerd wordt bij de VN.”
Kunnen de Verenigde Naties, die sinds de jaren 60 verzwakt zijn, nog wel een zinnig forum zijn voor ontwikkelingsregio’s zoals Afrika, gezien de macht van de G8, WTO en financiële instituten?
“Het laatste zinnige initiatief van de VN dat wereldwijd steun kreeg, was het Montreal Protocol uit 1996, dat cfk’s verbood om de ozonlaag te beschermen. En eerder de verdragen tegen gifstoffen. Sommige mensen denken dat de VN weerstand bieden aan de instituten die u noemt, maar recent bewijs laat zien dat ze meestal meegaan met de macht. Kijk bijvoorbeeld naar hoe het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP), tegen alle waarschuwingen in, waterprivatisering steunt.
“De Verenigde Naties trekken constant goedbedoelende mensen aan - bijvoorbeeld activisten die witte hoofdbanden dragen om de Millenniumdoelen te promoten - maar ondermijnen tegelijkertijd hun intenties door economische kwesties door de WTO, het IMF en de Wereldbank te manoeuvreren.”
De dominante spelers willen op de oude, neoliberale voet verder gaan in ontwikkelingsregio’s. Wat kunnen Afrikaanse landen op multilateraal niveau doen om meer binnenlandse beleidsruimte op te eisen?
“Dat is heel simpel: accepteer de consensus niet. Als gevolg van Tony Blairs financiële chantage en manoeuvres van de Zuid-Afrikaanse handelsminister Alec Erwin in Doha, werden de Afrikaanse elites gedwongen mee te gaan met de Doha-agenda in 2001. Daar hebben ze nu nog spijt van, gezien de verwoestende effecten die de vrije handel gehad heeft.
“Momenteel trekken de Europese Partnerschapsakkoorden (EPA’s) als gevolg van hun verdeel-en-heerskarakter een spoor van vernieling door de regionale handelsblokken in Afrika. Daardoor neemt de weerstand af die we een jaar geleden nog wel zagen in Afrikaanse landen. Het laat zien hoe wanhopig deze elites de stromen donorgeld veilig willen stellen die het Afrikaanse openbare bestuur corrumperen en teniet doen wat in tientallen jaren werk is opgebouwd aan regionalisme.”
Er moet dus duidelijk een veel meer omvattende aanpak van de crisis komen dan we tot nu toe gezien hebben.
“Een belangrijke stap die gezet moet worden, is het vervangen van de marktlogica door sociale en milieugerichte aanpak. Dat kan overal op elk niveau gebeuren, als er voldoende draagvlak is. Bewegingen als het Wereld Sociaal Forum hebben in de afgelopen jaren al een en ander gemobiliseerd op dat vlak.
“Veel maatschappelijke organisaties zijn te gespecialiseerd. Ze doen geweldig transnationaal werk, maar vaak alleen op bepaalde deelgebieden. Economische rechtvaardigheid linken aan alle andere activistische campagnes, lijkt net buiten ons vermogen te liggen.”