Al wat ge zegt zijt ge zelf

Als we spreken over de ‘andere’, hebben we het ook over onszelf – en misschien wel in de eerste plaats over onszelf. We moeten ons een beeld vormen van de andere om een beeld te krijgen van onszelf. In de literatuur is de ‘ander’ gemakkelijk te identificeren - die vinden we in het boek. Net zo eenvoudig kunnen we de ‘ik’ ontdekken. De naam van de schrijver staat in grote letters op de kaft.
Als Belgen over Congo schrijven, wat zeggen ze dan over zichzelf? Dat wil ik kort nagaan bij drie auteurs: Gerard Walschap, Jef Geeraerts en Lieve Joris. Het hadden even goed Hugo Claus, Aster Berkhof en Albert Van Hoeck kunnen zijn. Of nog anderen. Want er zijn nogal wat Belgen die het in hun boeken over Congo hebben.

Houtekiet in Congo
In 1953 publiceerde Gerard Walschap de roman Oproer in Congo. Het is een merkwaardig boek. Voor de eerste keer is er sprake van Congolese weerstand tegen de kolonisator, voor het eerst wordt de onafhankelijkheid als een naderende historische noodzaak besproken. Dit slaat natuurlijk het beeld stuk van de modelkolonie, zoals Congo toen genoemd werd, een plaats waar alles peis en vree was. De ontwikkelingsgedachte is wel overal in het boek aanwezig, zowel impliciet als expliciet; maar Walschap stelt de kolonisatie niet alleen voor als beschaving en ontwikkeling, hij beschrijft ook de uitbuiting en de onrechtvaardigheid. ‘Zijn’ Congolezen spreken niet in petit-nègre over de dagelijkse beslommeringen; het boek staat vol paginalange gesprekken tussen Congolese en Belgische personages over politieke, sociale en ethische kwesties.
Het is een ideeënroman: geen avonturen, geen reisverhaal, geen belevenissen met dieren of met primitieve stammen (één pot nat als je het over beeldvorming hebt). De vraag is: van wie zijn die ideeën? Welke gedachten verkondigt de Congolese rebel Johannes (overigens een vreemde naam voor een Congolees)? Die van een moderne évolué? Deels wel, hij lijkt wel een voorbode van Patrice Lumumba (soms zou je zweren dat hij het werkelijk is!). Maar deels ook weer niet.
In 1952 was Walschap in Congo geweest. Hij had daar zijn broer Alfons opgezocht, die missionaris was. Het boek heeft daar volgens mij alles mee te maken. Walschap en de missionering, Walschap en de kolonisatie, Walschap en de Congolese realiteit die hij ervaren had. De gedachten van Johannes zijn de gedachten van Walschap. Dat verklaart meteen ook waarom dat ‘exotische’ boek zo goed past in het rijtje van Walschaps andere werken: Celibaat, Houtekiet en Zuster Virgilia. Het gaat altijd over de emancipatie van het individu in de samenleving. Waarmee ik niet wil zeggen dat Walschaps hele œuvre tot één ‘thema’ kan worden gereduceerd of dat Congo in het boek slechts een bijkomstigheid is, integendeel. Maar ‘Oproer in Congo’ toont heel duidelijk hoe een auteur over de ‘ander’ kan schrijven om het over zichzelf te hebben.

Black Venus
Ik weet niet waaraan u denkt als u de naam Jef Geeraerts hoort. Sommigen zeker aan Black Venus. Maar Geeraerts is veel meer dan dat. Als er één schrijver is die Congo een plaats heeft gegeven in de Vlaamse literatuur, is hij het. Ik ben maar een neger (zijn debuut uit 1962), Schroot (1963), Het verhaal van Matsombo (1966), Black Venus (Gangreen 1, 1968), De Goede Moordenaar (Gangreen 2, 1972), Kodiak .58 (1979), Jagen (1981), Diamant (1982), een hele reeks verhalen… dat is geen toeval meer. Het is hier niet de plaats om al die werken te bespreken, het advies is: lees ze. Want Geeraerts is een sterk schrijver, en ‘zijn’ Congo is verre van eenvoudig en eenduidig.
En, schrijft ook hij over zichzelf? Natuurlijk, zelfs in ‘Kodiak .58’ en ‘Diamant’, twee boeken die naast thrillers ook politieke romans zijn. Maar het meest uitgesproken doet hij dat in de Gangreen-boeken, die immense eruptieve emanaties van ‘Geeraerts’. Congo is daarin prominent en bepalend aanwezig, maar eigenlijk gaat het niet over Congo. Het gaat over Geeraerts in Congo. Daarom nemen die boeken ook niet echt een aparte plaats in binnen zijn œuvre. De lijn loopt door, van ‘Gangreen 2’ naar ‘Gangreen 3’ (het oosterse Het Teken van de Hond), van De zaak Jespers naar ‘Kodiak .58’.
Geeraerts worstelt met het huwelijk, met de burgerlijke moraal, met het katholicisme, met corruptie en kuiperij, met de begeerte, met de dood. ‘Black Venus’ veroorzaakte een schandaal, niet omdat het conformistische beeld van ‘onze Congo’ bont en blauw werd geslagen, maar omdat het vol vieze woorden staat en seks buiten het huwelijk zeer apprecieert en hij schrijft dan ook nog zonder punten te plaatsen het is één grote stroom alsof hij woorden pist. Dat hij het zo graag met Congolese vrouwen deed, maakte de zaak nog wat erger, dat valt niet te ontkennen. Maar het grote punt was het niet.

De foto’s van heeroom
Lieve Joris is natuurlijk een ander verhaal. Na de Vlaamse Miller cum Hemingway, het brave meisje uit Limburg. De kans is groot dat u Terug naar Congo, Zangeres op Zabzibar, Mali blues en Dans van de luipaard in huis hebt. En waarschijnlijk hebt u ze nog gelezen ook. Het succes van die boeken is, ook internationaal, fenomenaal. De betekenis van ‘Terug naar Congo’ is volgens mij immens. Joris haalde het stof van haar foto’s van ‘heeroom’, en daarmee ook van de Belgische herinnering aan Congo die al jaren in archieven lag te verpulveren – Ah, Congo! Nu ge het zegt. Daar hebben wij ooit wat mee gehad zeker? Dat brave meisje met de veel te grote koffer gooide flink wat stenen in de kikkerpoel van op haar Congoboot. Ze is welopgevoed, maar ze zet wel iedereen in zijn hemd. Dat werd erg duidelijk in haar andere Afrikaanse boeken. Het is merkwaardig dat ‘Dans van de luipaard’ opnieuw problematisch is, hoewel ‘Mali blues’ en ‘Zangeres op Zanzibar’ veel complexlozer waren. Wij en Congo, we zijn er nog niet mee in het reine.
En wat vertelt die journalistieke schrijfster over zichzelf? Enorm veel, natuurlijk, ze is overal aanwezig. Maar wat vertelt ze over onze hedendaagse maatschappij? Al even veel, denk ik. Joris is een ‘modern’ auteur. Ze reist “als een slak met haar eigen huisje”, ze observeert en participeert, ze praat en ze schrijft neer. Die drang om de ‘andere’ te begrijpen, om te communiceren, is u als lezer van De Wereld Morgen zeker niet vreemd. Haar boeken zijn dan ook getuigen van hoe de ‘moderne’ Vlaming zichzelf ziet. Beeldvorming, met andere woorden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.