Amerikaanse regering neemt Alien Tort Claims Act onder vuur

Volgens de studie kunnen 300.000 banen in de VS en 2 miljoen jobs elders verloren gaan. De wereldwijde handel en investeringen zullen meer dan 300 miljard dollar mislopen, en de opbrengst van de wereldeconomie zal met 70 miljard dollar dalen. Dat doemscenario zal zich voltrekken als de Amerikaanse regering geen initiatieven neemt om het doel van de ‘Alien Tort Claims Act’ (ATCA) te verduidelijken en het toepassingsgebied te beperken. Zo staat het in de 86 pagina’s tellende analyse van het Amerikaanse Instituut voor Internationale Economie.

De studie is niet de enige kritiek op de ATCA. Onlangs verdedigde de regering van president George W. Bush een aantal bedrijven die onder de wet werden vervolgd. De Amerikaanse regering argumenteerde dat de rechtszaken in aanvaring komen met haar buitenlands beleid en dat de wet misbruikt wordt om zaken uit te vechten die totaal geen verband houden met de Verenigde Staten.

In mei pleitte het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken de zaak van Unocal, een oliemaatschappij uit Californië. Het State Department drong er bij het Ninth Circuit Court of Appeals in Californië op aan een rechtszaak tegen het bedrijf te seponeren. Unocal was voor de rechter gedaagd door Birmaanse dorpelingen die het bedrijf verantwoordelijk achten voor ernstige mishandelingen door legereenheden die de veiligheid van een olieproject van Unocal verzekerden. Volgens het ministerie gaan dergelijke processen verder dan de wetgever bedoeld had en ondermijnen ze de ‘war on terrorism’. Het ministerie beperkte zich niet tot de verdediging van het bedrijf tegen de aanklagers, maar vroeg de rechtbank ook om de wet de herinterpreteren zodat het toepassingsgebied ervan verengd zou worden. Mensenrechtenorganisaties beschouwden de actie van het ministerie als een frontale aanval op de wet.

De ATCA dateert nog van de allereerste Amerikaanse regering, maar werd in de eerste 190 jaar van zijn bestaan weinig gebruikt. Sinds het begin van de jaren tachtig hebben buitenlandse klagers echter al meermals een beroep gedaan op de bepalingen voor misdrijven die buiten de VS plaatsvonden. Meestal ging het om mensenrechtenzaken, maar soms ook om zakelijke geschillen. Volgens de studie van het Instituut voor Internationale Economie hebben klagers in 2003 zaken ingespannen tegen een 50-tal multinationale ondernemingen die zaken doen in ontwikkelingslanden, met claims van meer dan 200 miljard dollar voor werkelijke schade en straf.

Hoewel bedrijven er meestal in slagen de zaken te laten seponeren, raken multinationals meer en meer verontrust door het stijgend aantal aanklachten. ATCA-zaken veroorzaken enorme problemen die samen neerkomen op unilateraal recht op het randje van imperialisme, stelt het rapport. ATCA-zaken zullen de relaties tussen de VS en buitenlandse overheden vertroebelen, vooral wanneer in het buitenland gevestigde multinationale ondernemingen onderworpen worden aan grote boetes volgens Amerikaanse stijl. De studie raadt aan het toepassingsgebied van de ATCA te beperken tot een korte lijst van erkende internationale normen, waaronder het verbod op piraterij, slavernij en dwangarbeid en het tegengaan van oorlogsmisdaden, genocide, marteling en standrechtelijke moorden.

Mensenrechtenactivisten noemen de studie giswerk en ongeloofwaardig en vinden een beperking van de ACTA overbodig. De rechtbanken zijn voorzichtig geweest en er is geen sprake van een imperialistische manier van werken, zegt Eric Biel van het Lawyers Committee for Human Rights. Bedrijven die de principes voor sociale, politieke en economische rechtvaardigheid volgen, moeten zich door de wet niet bedreigd voelen, vindt Jo Marie Griesgraber van Oxfam Amerika. Activisten vinden ook dat de ACTA de ‘war on terrorism’ niet hindert, maar juist een efficiënt instrument is om een halt toe te roepen aan mensenrechtenschendingen. Dat sommige van de mensenrechtenschendingen op naam staan van multinationals die in de VS zijn gevestigd, maakt het terrorisme er voor de slachtoffers niet minder echt om, stelt een rapport van het Internationale Fonds voor Arbeidsrechten.