Amerikaanse Vierde Vloot opnieuw operationeel voor Latijns-Amerikaanse kusten

Vanaf 1 juli is de Amerikaanse Vierde Vloot opnieuw operationeel. De oprichting van die Vloot dateert van de Tweede Wereldoorlog, toen ze voor de Atlantische en de Caribische kusten jacht moest maken op Duitse onderzeeërs. Met het Akkoord voor Wederzijdse Assistentie in 1949 werd de Vierde Vloot ontbonden. ‘Door dat akkoord werd de veiligheid van het hele continent toevertrouwd aan het Amerikaanse leger, dat hiervoor systematisch beroep deed op de nationale legers’, zegt de Venezolaanse generaal op rust Alberto Mueller Rojas –een intieme raadgever van president Hugo Chávez (lees het volledige interview met hem hier). Mueller Rojas, vicepresident van de nieuwe Venezolaanse Socialistische Partij (PSUV), was onlangs te gast op het Transnational Institute in Den Haag voor een lezing over de Vierde Vloot en de Zuid-Amerikaanse Defensieraad.

nieuwe machten, nieuwe evenwichten

‘Men zegt van die Vierde Vloot dat ze veeleer symbolisch zal zijn,’ grinnikt de generaal, ‘maar ze zal wel degelijk bommen aan boord hebben.’ Concreet gaat het om een tiental immense vliegdekschepen, met elk een capaciteit van negentig supermoderne oorlogsvliegtuigen en twee nucleaire reactoren. De aanwezigheid van die vloot zal gepaard gaan met militaire oefeningen –Operativos Nuevos Horizontes– die al langer lopen in Centraal-Amerika. Volgens het officiële communiqué van het Pentagon toont de herontplooiing van de Vierde Vloot ‘het engagement van de VS ten aanzien van zijn regionale bondgenoten’.
Lokale kranten in de VS halen nog andere redenen aan: de sterke economische groei van Brazilië, de toenemende commerciële activiteiten in het Panamakanaal waar de VS geen controle meer over hebben, de leeftijd van Fidel Castro en de ‘oorlogszuchtige’ opstelling van Venezuela.
Los van de Vierde Vloot hebben de VS een aantal vaste militaire basissen in de regio, de Forward Operating Locations (FOLs). Die zijn opgericht toen de VS in december 1999 de zone van het Panamakanaal –waar hun Zuidelijk Commando gevestigd was– terug overdroegen aan Panama.
Het Zuidelijk Commando werd vervangen door militaire basissen op Aruba, Curaçao en de Nederlandse Antillen, en door een luchtmachtbasis in Ecuador. Voor al die basissen loopt volgend jaar het contract ten einde. Ecuador heeft al laten weten dat het niet bereid is dat te verlengen. Zeer waarschijnlijk zal de luchtmachtbasis verplaatst worden van Ecuador naar La Guajíra in Colombia –met Venezuela recht in het vizier. Ook de contracten voor de basissen op Aruba en Curaçao moeten vernieuwd of vervangen worden. Mueller Rojas had daarover alvast een onderhoud met de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen.

zuid-amerikaanse defensieraad

In de hele regio –met inbegrip van Mexico, Centraal-Amerika en de Cariben– groeide het budget voor militaire uitgaven van 25 miljard dollar in 2003 tot 38 miljard dollar in 2007, aldus het toonaangevende International Institute for Strategic Studies in Londen. Vooral het militaire budget van Brazilië, Colombia, Chili en Venezuela is flink aangedikt en Brazilië voorspelt tussen 2008 en 2011 een toename van vijftig procent in militaire hardware.
Enerzijds zijn die verhoogde uitgaven een inhaalbeweging. Sinds de terugkeer naar de democratie in de jaren tachtig hebben de landen in kwestie hun defensiebudgetten drastisch teruggeschroefd –wat vandaag gebeurt, is een updating van verouderd materiaal. Daarnaast zorgt de economische groei er ook voor dat landen meer kunnen uitgeven aan wapens.

Er valt dan ook wel wat te verdedigen. Venezuela voelt zich om zijn banden met de Farc op de eerste plaats bedreigd door Colombia, bondgenoot van de VS en uitgerust met het modernste militaire materieel. Op zijn beurt heeft Chávez al laten verstaan dat hij bereid is in Bolivia tussen te komen als de opstandige provincies in het oosten een bedreiging zouden vormen voor het proces dat Boliviaans president Evo Morales heeft ingezet.

Het meest opvallende gebaar om als Zuid-Amerika de rangen te sluiten, kwam van Chili, dat half juni met Bolivia een akkoord heeft gesloten voor militaire samenwerking. Dat akkoord komt er na meer dan een eeuw spanningen over de erkenning van de gemeenschappelijke grens. Volledig in die lijn van regionale eenwording lanceerde Brazilië bij de stichting van de Zuid-Amerikaanse unie Unasur einde mei het plan voor de oprichting van een Zuid-Amerikaanse Defensieraad. Tegen begin september zou daarvoor een ontwerp moeten klaar liggen, al heeft Colombia voorlopig geweigerd deel uit te maken van die raad.

de stille metamorfose van zuid-amerika

Zuid-Amerika heeft niet alleen een politiek project te verdedigen. Het moet ook zijn cruciale, strategische rijkdommen beveiligen: kostbare grondstoffen, voorraden fossiele brandstoffen en zoetwaterreservoirs die in de wereld van gelimiteerde voorraden van steeds groter belang zijn. En die wil het liever zelf beheren dan uit handen geven.

Op het subcontinent zijn opvallende verschuivingen aan de gang die aantonen dat de regio op eigen benen wil staan. De oprichting van de Zuid-Amerikaanse Unie Unasur eind mei is daar een duidelijke uiting van. De Unasur, geïnspireerd op het model van de EU, verenigt twaalf landen. Die beloven in het stichtingsverdrag de vrede te vrijwaren op elkaars territorium, elkaars soevereiniteit te erkennen en het multiculturele en multi-etnische karakter van de landen te respecteren. Verder wil de Unasur integratie stimuleren op het vlak van infrastructuur, energie en handel, en willen de lidstaten nauwer samenwerken op economisch, politiek, sociaal en cultureel vlak.

Al zijn er ronkende intentieverklaringen en veel mooie retoriek, toch is het integratieproject meer dan theorie. Tussen Brazilië, Argentinië, Venezuela en Bolivia lopen al gezamenlijke projecten op het vlak van energie. Om samen te werken op het vlak van petroleumbevoorrading werd op initiatief van Venezuela Petrosur opgericht. En intussen is er ook een Banco del Sur, die dankzij Venezuela’s petrodollars leningen kan toestaan aan landen als Bolivia en Ecuador –die op die manier minder afhankelijk zijn van het Internationaal Muntfonds.
Al die toenaderingsinitiatieven zijn in de plaats gekomen van de Amerikaanse Vrijhandelszone ALCA, een project waar de VS jarenlang tevergeefs voor heeft gelobbyd. Intussen sluiten landen als Ecuador en Bolivia zich aan bij het door Venezuela gepromote Alternativa Bolivariana, gebaseerd op complementariteit veeleer dan op concurrentie.

Hoe moeilijk een en ander verloopt, wordt duidelijk in de strijd die Evo Morales in Bolivia voert, al zijn ook daar de verschuivingen historisch te noemen. Laura Carlsen, onderzoekster over Latijns-Amerika aan het Center for International Policy: ‘Over heel Latijns-Amerika zijn pogingen om te komen tot een meer rechtvaardige en vreedzame samenleving gestoten op ontelbare interne en externe hindernissen.
Maar wat opvalt, is dat er inspanningen aan de gang zijn voor diepgaande veranderingen. En de definitie van “hoop” is niet de mate van gewaarborgd succes, maar de kracht van een nieuwe visie.’

gevaarlijk voorwendsel

In de hierboven geschetste nieuwe context zitten zowel Ecuador als Venezuela –beschouwd als trouwe bondgenoten– erg verveeld met de Colombiaanse guerrilla. De bevrijding van Ingrid Betancourt was weliswaar de zoveelste zware slag op rij voor de Farc, toch is de rol van de rebellengroepering niet uitgespeeld. Juan Munévar van de International Crisis Group wijst op de immense taak die nog rest.
‘Het militaire succes van de voorbije maanden zal alleen vruchten afwerpen als het gepaard gaat met een politieke strategie.’ Er zitten immers nog honderden gijzelaars vast. En hoewel rebellen bij bosjes afhaken, is de Farc met zijn achtduizend manschappen nog altijd een zwaar bewapend leger dat op het platteland nog steeds jongeren weet te rekruteren. Ook volgens generaal Mueller Rojas is de rol van de Farc nog lang niet uitgespeeld. Groot was dan ook de verbazing toen Hugo Chávez zich begin juni distantieerde van de Farc en de groepering een ‘anachronisme’ noemde. ‘Het tijdperk van de gewapende verzetsstrijd in Latijns-Amerika is voorbij’, aldus Chávez. Rafael Correa, president van Ecuador, trad hem daarin bij.

De maanden voordien was Chávez in een lastig parket gekomen toen op Farc-laptops –inbeslaggenomen na een invasie in een Farc-kamp op Ecuadoraans grondgebied– ‘onomstotelijke bewijzen’ waren gevonden voor Chávez’ financiële en militaire steun aan de Farc. Bovendien kwamen die compromitterende computerfiles boven water op een ogenblik dat Chávez’ populariteit in eigen land taande. Eerder had hij al een referendum verloren over de herziening van de grondwet om het socialistische karakter van de Venezolaanse staat te versterken. Vervolgens wees de bevolking een voorstel voor de politisering van universiteiten radicaal af, en begin juni moest Chávez een wetsvoorstel voor grotere bevoegdheden voor de inlichtingendiensten –de zogenaamde “Gestapowet” – afvoeren.

Met het oog op de lokale verkiezingen eind november is het voor Chávez niet onbelangrijk zijn imago weer op te vijzelen en een aantal populistische toegevingen te doen –vandaar de gewijzigde houding ten aanzien van de Farc. Bovendien vindt zijn vriend Fidel Castro al jaren dat de Farc moet ontwapenen. En daarnaast zijn er motieven die verder reiken dan Venezuela. ‘Jullie, bij de Farc, moeten één ding duidelijk weten: jullie betekenen een voorwendsel voor het imperium om ons allen te bedreigen’, klonk het uit de mond van de Venezolaanse leider.
Colombia is vandaag de trouwste bondgenoot in de regio van dat “imperium” en vanuit Colombia is Venezuela natuurlijk erg dicht bij. En ook Bolivia en Ecuador, en andere soortgelijke regimes.
Zuid-Amerika heeft niet alleen een politiek project te verdedigen. Het moet ook zijn cruciale, strategische rijkdommen beveiligen: kostbare grondstoffen, voorraden fossiele brandstoffen en zoetwaterreservoirs die in de wereld van gelimiteerde voorraden van steeds groter belang zijn.
Lees het volledige interview met de Venezolaanse generaal op rust Alberto Mueller Rojas.