Amina Tcherkich: ‘Ik ben geen watje’

Amina Tcherkich (47) is samen met Lalabrouk een week in Antwerpen. De leading ladies van het Marokkaanse B’net Houaryat spelen al twintig jaar samen en repeteren momenteel met Think of One voor de volgende tournee, die in februari begint. Terloops spelen ze nog op een groot festival in Nederland, en pikken ze optredens mee op de VRT en een Brussels podium. Amina staat mee aan de wieg van het Marrakech Emballages Ensemble, met wie Think of One drie cd’s opnam.
Het is koud, ‘de gaskachel geeft te weinig warmte voor een appartement met grote ramen, en dan nog zonder gordijnen’, bromt Amina. Haar huid is de lucht van Marrakech gewoon, warmer dan het weer van Borgerhout, ook al is deze dag te zwoel voor de tijd van het jaar. ‘Tss, tss, Lalabrouk heeft vannacht geen oog dichtgedaan door de kou.’ Dekens en thee hebben ze nodig, met de koffie ‘die jullie drinken’ weigert hun lichaam de dag door te komen.
Toch zou Amina Marrakech kunnen ruilen voor Antwerpen of Brussel. ‘Niet Gent, dat is me te Vlaams. Maar hier in Borgerhout, bij de Marokkaanse bakker of de halal-beenhouwer, en zeker op de Brusselse Zuidmarkt kan ik me inbeelden dat ik in Marrakech of Cassablanca ben. En als ik een Brusselse moskee bezoek, brengt dat thuis heel dichtbij.’ Natuurlijk zijn er grote verschillen, zegt ze. De grond is hier minder warm dan die van een Arabische stad.
En normen en zeden worden anders ingevuld in de twee continenten. Amina tourde in 2006 als zangeres met het theatergezelschap Union Suspecte, voor de voorstelling Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen, een stuk in regie van Chokri Ben Chikha. ‘Toen ik het beeld van de affiche kreeg, moest ik toch slikken. In onze cultuur is een blote borst nu eenmaal aanmatigend. Als die foto’s thuis opduiken, draai ik ze meteen om. Maar wat ik vind, doet er niet toe. Ik heb mijn mening, Chokri de zijne. Ik waardeer hem en zijn entourage enorm.’

Bezwerende ritmes

De formatie Marrakech Emballages Ensemble zag het levenslicht in 1998, nadat Think of One een maand in Marokko op zoek was gegaan naar de ziel van ongrijpbare traditionele ritmes. Eén van de vroegere vaste leden van Think of One, zelf Marokkaans van origine, bracht zijn collega’s in contact met de Marokkaanse vrouwengroep van Amina Tcherkich. Samen met Amina en Lalabrouk –die er een jaar later bijkwam– brachten ze vooral de ritmes van shaâbi, gnawa en houara binnen in het Fort van Mortsel, de vaste repetitiestek van Think of One.
Zowel de Zuid-Marokkaanse houara als de Arabische shaâbi staan garant voor traditionele dans- en feestmuziek. Gnawa is trancemuziek met een oorsprong in de West-Afrikaanse slavengeschiedenis en -cultuur, die later vermengd werd met tradities uit het soefisme en de berbercultuur.
‘Deze trancemuziek beroert me het meest, ze laat me niet los. Ze verbindt het binnenste van mijn buik met de toplaag van mijn huid.’ Amina klopt op haar borst: ‘Muziek is mijn job maar je kan die niet uitvoeren met je hoofd. Wij hebben daar een woord voor: najad, het betekent dat mijn hele ziel betrokken is als ik muziek speel. Alle poriën van mijn huid staan dan wijd open en mijn bloed gaat sneller vloeien. Natuurlijk werkt dat louterend, het is een uitlaatklep. Een glas wijn maakt je hoofd ook lichter, maar muziek gaat verder.’ Hedendaagse muziek raakt haar zelden, zegt ze. Ze vindt er de rust en de tijd niet in om een nummer te doorgronden. ‘Ach, ik begrijp het misschien niet altijd. Ik vind de wisselwerking met de muzikanten van Think of One wel mooi, maar ik kan me ook in hun muziek niet altijd vinden. En dat hoeft ook niet.’
Binnen de traditionele muziek die Amina zich eigen maakte, primeert ritme boven zang, zegt ze. ‘Het is hetzelfde als bij een kleermaker. Wanneer die geen patronen kan knippen, kan die geen mooie kleren naaien. Zonder ritme kan je ook niet zingen.’

Autodidact

Amina leerde de ritmes en het zingen “op straat”, in Kasaba , de wijk in Marrakech waar ze werd geboren en waar ze nog altijd woont, met drie van haar vier kinderen. ‘De vonk sloeg over toen ik zes was en tijdens een ziekenhuisopname met andere kinderen muziek mocht spelen. Sinds die dag was ik op feesten niet meer weg te slaan uit de buurt van muzikanten. Op den duur begon ik zelf mee te trommelen en te zingen.’
Toen ze zeventien was, werd ze gevraagd om mee in een groep te zingen, en verdiende ze haar eerste centen met muziek. Een vrouw die in een houaryat speelde, een vrouwengroep die houara brengt, troonde haar mee naar nieuwe muziekstijlen en leerde haar de geheimen van nieuwe ritmes. Amina stapte mee over naar de vrouwengroep en richtte ten slotte haar eigen houaryat op. Als ze niet in het buitenland is, rijgt ze haar tijd en centen in Marokko bijeen met het opluisteren van feesten. Na dertig jaar muziek maken en onder het motto ‘u vraagt, wij draaien’, heeft Amina een breed repertoire opgebouwd. ‘Ik kan niet lezen en schrijven, maar heb wel de gave om snel ritmes en melodieën in me op te nemen. Als klanten ons dan vragen om een lied te zingen dat nog uit de verre orale muziekcultuur stamt, kan ik meestal wel uit mijn mand putten.’ Amina’s geheugen is een onverwoestbare harde schijf, en bevat een schat aan waardevol ongeschreven cultureel erfgoed. Goed voor de klandizie, voegt ze eraan toe.

Girlpower

Muziek is voor Amina tegelijk lust en beleg op haar boterham. ‘Natuurlijk was ik heel blij dat Think of One ons zag zitten. Ik zou nieuwe dingen zien, voor het eerst naar het buitenland gaan, voor ander publiek optreden. Niet onbelangrijk: het betekende ook een betere verzekering voor de toekomst, van mezelf en van mijn kinderen. Ik ben tenslotte een vrouw alleen, gescheiden, met vier kinderen.’
Amina staat er al een tijd alleen voor en nu haar ex-man overleden is, wegen de kosten voor de opvoeding van haar jongste kinderen van vijftien en achttien, nog zwaarder door. ‘Ik kom uit een arme familie. Dat betekent dat ik geen andere keuze heb dan te werken en kansen te grijpen. Ook mijn omgeving en mijn kinderen hebben geen andere keuze dan daarin mee te gaan. Ik ben diegene die geld in het laatje brengt. Dit is mijn werk, dit is wat ik kan –binnen de grenzen van mijn fysieke mogelijkheden.’ Met haar lichte lichamelijke beperking –haar ledematen links zijn korter dan rechts– kan Amina de duur en de uitputting van de concerten net aan. Ze is een taaie. Dat is de logica van het vak, zegt ze. Of ze nu op het podium staat met vrijgevochten, ietwat excentrieke Antwerpenaren of met vrouwen met wie ze haar cultuur deelt, je moet altijd je mannetje staan, vindt ze. Dat is niet altijd gemakkelijk, zeker niet als ongeletterde.
In het verleden tekende ze contracten met iets teveel vertrouwen. ‘Ja, ook bij Think of One. Van auteursrechten zien we nog altijd geen cent, idem voor CD-opnames, al krijgen we vandaag wel een fair loon voor concerten. Vroeger was dat anders. Ook voor repetities krijgen we iets en we ontvangen ook een kleine dagvergoeding.’ “Straffe madammen” noemt frontman David Bovée zijn Marokkaanse gastmuzikanten. Ik ben niet anders dan hem, lacht Amina. ‘Als je als goede muzikante op meer dan één podium wil staan, moet je scherp staan en een straffe madam zijn. Ik ben geen watje. Als een opdrachtgever me vraagt om iets te doen, dan krijgt hij wat hij vraagt: waar voor zijn geld.’