Armen nemen het recht in eigen handen

In oktober vorig jaar stichtten de inwoners van Las Catonas, een wijk aan
de rand van Buenos Aires, brand in een woning die diende als schuilplaats
voor dieven en drughandelaars die bescherming genoten van de plaatselijke
politie. De staat vervult niet langer zijn beschermende rol en er zijn
vaak banden tussen de politie en misdadige organisaties. Daarom is de
voorbije jaren een gevaarlijke toestand ontstaan waarbij mensen op
gewelddadige en wanhopige wijze zichzelf proberen te verdedigen, zegt
jurist Gustavo Palmieri. Hij beschrijft hoe de economische instorting van
Argentinië sinds december 2001 heeft geleid tot een toename van de
criminaliteit en ook tot gewelddadige acties van burgers die zich niet
voldoende beschermd voelen, tot medeplichtigheid tussen de politie en de
onderwereld en tot de volledige instorting van de overheidsorganen die
belast zijn met de ordehandhaving.

Palmieri werkt voor het niet-gouvernementele Centrum voor Rechts- en
Sociale Studies, dat bestaat uit juristen, sociologen, politiek
wetenschappers en andere deskundigen die het wangedrag van de politie
bestuderen en beleidsveranderingen voorstellen om de openbare veiligheid en
de ordehandhaving te verbeteren. De armen hebben het meest te lijden van
misdaad, geweld en schietlustige politieagenten en daarom reageren zij vaak
op wanhopige wijze, weet Palmieri. Maar toch geloven de meesten dat de
oplossing bestaat in een controle en beteugeling van de politie en het
bieden van betere sociale ondersteuning en netwerken om te vermijden dat
jongeren in de misdaad terechtkomen.

Twee Argentijnse sociologen hebben op verzoek van het
Ontwikkelingsprogramma van de VN een profiel van de ‘nieuwe delinquent’
opgesteld. Zij stellen vast dat de meerderheid van de delinquenten jonger
is dan 25 jaar en geen crimineel verleden heeft. Bovendien zijn zij meestal
heel laag geschoold en werkloos en heeft de armoede een ‘dwingende’ impact
op hun gedrag. Uit statistieken over de oostelijke provincie Buenos Aires,
waar ongeveer veertig procent van de 37 miljoen Argentijnen woont, blijkt
dat het aantal moorden tussen 2001 en 2002 is toegenomen van vijf tot zeven
per dag en dat er elk uur zeven diefstallen worden gemeld - wat evenwel
maar een vierde van het echte aantal is. Het feit dat er zo weinig
diefstallen worden aangegeven, wijst op een gebrek aan publiek vertrouwen
in de politie en het gerecht. Diefstallen worden alleen gemeld als er een
verzekeringspremie kan worden opgestreken, stelt een politieagent.

Vorig jaar is in Argentinië ook een nieuw verschijnsel opgedoken: de
‘expres-ontvoering’. De slachtoffers worden meestal maar voor een paar uur
vastgehouden, terwijl de kidnappers hen naar een geldautomaat brengen en
hun dwingen geld af te halen of hen naar hun huis voeren om daar losgeld te
vragen van hun familieleden.

De midden- en de hogere inkomensgroepen wapenen zich tegen de groeiende
onveiligheid en het gebrek aan een doeltreffende ordehandhaving door steeds
meer omheiningen op te trekken. Steeds meer mensen huren privé-bewakers in,
stellen bodyguards aan, kopen zich een alarmsysteem, sluiten een extra
verzekering af of laten hun auto pantseren. Maar in een land waar 52
procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft, kunnen velen zich
dergelijke maatregelen niet veroorloven. Zij richten burgerwachten op, die
soms zelf met geweld reageren op de misdaden.

Uit een onderzoek blijkt dat 15 procent van de ondervraagden in de
provincie Buenos Aires een vuurwapen bezit en dat nog eens 23 procent graag
zo een wapen zou hebben om zijn woning, gezin of zaak te beschermen. Het is
zo erg gesteld met de openbare veiligheid in Argentinië dat gewelddadige
incidenten die in het verleden voor beroering zouden hebben gezorgd, nu
bijna ongemerkt voorbijgaan. In de arme wijken rond de hoofdstad komen
steeds vaker aanvallen voor van burgerwachten die het recht in eigen handen
nemen. In de westelijke buurt van José Paz is een jongeman doodgeslagen
door een man die hem ervan beschuldigde dat hij een week eerder zijn auto
had proberen te stelen. Een andere werd doodgeschoten door een groep mensen
die stelden dat hij een twaalfjarig meisje had aangerand. Wanneer
dergelijke feiten zich vroeger voordeden, kregen zij nog veel aandacht in
de media.

Argentinië kent een groeiende sociale ongelijkheid op het vlak van de
toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en justitie. Maar de grootste
ongelijkheid ligt vandaag op het terrein van de openbare veiligheid, zegt
Rosendo Fraga van het plaatselijke Centrum voor Nieuwe Meerderheidsstudies.
De rijken vertrouwen hun bescherming toe aan privé-bewakers en bodyguards,
maar de armen kunnen zich dat niet veroorloven, aldus Fraga, die er ook op
wijst dat de laagste-inkomensgroepen het luidst roepen om strengere
straffen voor wie het privé-eigendom aantast. Wanhoop ontstaat vaak uit
een gebrek aan bescherming, zegt hij. Als de staat er niet in slaagt de
noodzakelijke openbare veiligheid te bieden, blijft alleen de wet van de
jungle over, waarbij iedereen probeert zichzelf te beschermen, eventueel
zelfs ten koste van nog meer slachtoffers, aldus de analist.