Arturo Lona onder druk in Mexico

Officieel rest Arturo Lona, bisschop van Tehuantepec, nog twee jaar voor hij definitief plaats moet maken voor zijn opvolger. In de loop van september werd de bisschop echter bij de Vaticaanse vertegenwoordiger in Mexico geroepen. Hij kreeg er te horen dat zijn hulpbisschop, Felipe Padilla, van het Mexicaanse episcopaat speciale volmachten gekregen had om de volledige verantwoordelijkheid van het bisdom op zich te nemen. Lona werd vriendelijk doch met aandrang verzocht meteen op te stappen en een woonplaats te zoeken buiten het bisdom.

De stokken van de pastoraal

De boodschap van nuntius Mullor García kwam onverwacht maar precies getimed. Enkele dagen later zou er in het bisdom een synode van start gaan, die de pastorale werking voor de komende jaren zou vastleggen en waaraan twee jaar intens gewerkt was. Lona kreeg de opdracht die synode meteen af te gelasten. De bisschop reageerde verontwaardigd en verbijsterd. ‘Nu weggaan, zou verraad betekenen tegenover mijn volk’, vindt Lona. In verschillende kerken van het bisdom ging het volk uit protest in hongerstaking en werd er een driedaagse gebedscampagne gehouden. In de twee jaar dat Felipe Padilla als hulpbisschop in Tehuantepec aanwezig is, hebben de indianen hem immers leren kennen als iemand die huiverig staat tegenover elk sociaal engagement vanuit de kerk en kiest voor een meer charismatisch getinte pastoraal.

Tehuantepec is een arme regio en zeventig procent van de bevolking bestaat uit indiaanse boeren. Al zevenentwintig jaar lang kiest mgr. Lona consequent voor deze armen. Die keuze is hem meermaals zuur opgebroken. Op doorreis naar Chiapas ontmoette ik de bisschop terwijl hij bekwam van een aanslag, enkele dagen voordien, op weg naar een coöperatie van koffieboeren. Elf kogels doorzeefden zijn jeep. De bisschop kwam er met de schrik van af maar zag zich wel verplicht voortaan naar de gemeenschappen te gaan in het gezelschap van vier stoere lijfwachten. Het was trouwens niet de eerste keer dat zoiets gebeurde. De plaatselijke elite, die politiek en economisch al decennia lang het laken naar zich toehaalt, is de bisschop liever kwijt dan rijk. Het pastorale werk van Lona en zijn medewerkers steekt hen voortdurend stokken in de wielen. Zo ontstond, mede onder impuls van Lona, de organisatie van de koffieboeren die de indianen weerbaar gemaakt heeft tegen de uitbuiting van de plaatselijke handelaars en grootgrondbezitters en die hen de weg wees naar Max Havelaar en de Wereldwinkels. Ook het mensenrechtencentrum van het bisdom, Tepeyac, zorgt voor heel wat wrevel bij de veiligheidsdiensten, die gewend zijn hun zaakjes straffeloos te regelen. Dat centrum werd in 1992 opgericht, toen grondconflicten voor een escalatie van geweld en repressie zorgden en steeds meer boeren in duistere omstandigheden werden opgepakt.

Een gepassioneerd vechter

Bisschop Lona heeft, sinds de opstand van de Zapatisten in buurstaat Chiapas, ook altijd openlijk zijn steun betuigd aan bisschop Samuel Ruiz, die bemiddelde in dit conflict. Intussen werd ook de deelstaat Oaxaca onrustig en voeren de guerrillero’s van het Revolutionaire Volksleger er regelmatig actie. Bisschop Lona wordt daarom, zoals dat ook met Ruiz gebeurde, geregeld beschuldigd van medeplichtigheid aan wapensmokkel om de opstandige boeren te bevoorraden. Af en toe worden de muren van de kathedraal beklad met slogans als: ‘Weg met Lona Reyes, opruier van de indianen.’ Op zijn bestelwagen schilderden tegenstanders ooit: ‘Antichrist’. Op de vraag of al die intimidaties hem niet afschrikken, antwoordt hij rustig: ‘Don Quichote zei tegen Sancho Panchez: ‘De honden blaffen, Sancho, maar geen paniek. Dat is een teken dat we vooruit gaan.’ Wij hebben hier in het bisdom de armen geholpen zich te organiseren om op te komen voor hun rechten. We kunnen niet anders dan voortdoen. Een beroemd stierenvechter beweerde ooit: ‘Het belangrijkste van het stierengevecht is niet de triomfantelijke afloop maar de gepassioneerde overgave aan het gevecht.’ Zo voel ik mijn werk aan. Ik weet dat deze keuze conflicten meebrengt maar ik ben nu eenmaal in die zee van woelig water gesprongen en zal doorzwemmen, tot het einde.’

Flirt tussen kerk en staat

Op een triomfantelijk vertrek rekent Lona niet. Wel op de steun van zijn trouwe medewerkers.

Het vermoeden is immers sterk dat er politieke manoeuvres in het spel zijn. Pablo Andrés García Cruz, één van de priesters van het bisdom, windt daar geen doekjes om: ‘Verscheidene hooggeplaatste figuren, zowel in de politieke als in de kerkelijke wereld, zijn niet opgezet met de stellingnamen van de bisschop ter verdediging van de indianen en met zijn scherpe kritiek op het neoliberalisme. Er zijn figuren die, hoewel ze zich terugtrokken, achter de schermen aan de touwtjes blijven trekken.’ Daarmee verwijst García Cruz naar de vorige pauselijke gezant, Prigione, die ook herhaaldelijk met bisschop Ruiz in conflict kwam en zijn sympathie voor de regerende PRI-partij nooit onder stoelen of banken stak. Senator Hector Sánchez López van de oppositiepartij PRD en zelf een indiaan, is verontrust over die nauwe strategische samenwerking tussen kerk en staat. Hij ziet hierin een bewuste strategie om systematisch figuren weg te werken die het opnemen voor de armen. ‘Hierdoor wil men het ontwaken van de indiaanse beweging in Oaxaca afremmen, uit schrik voor een tweede Chiapas’, aldus de senator.

Een tweede Chiapas wil men koste wat het kost vermijden. Er liggen in Oaxaca immers plannen klaar voor een mega-ontwikkelingsproject dat de landengte van Tehuantepec moet ontsluiten. Het project stoot op heel wat verzet van de indiaanse gemeenschappen in de regio, die al decennia lang kampen met aanslepende grondconflicten. Zij vrezen dat er voor hen helemaal geen plaats meer is, eenmaal de modernisering deze kusten van de Stille Oceaan inpalmt. Voor velen is de kerk van Tehuantepec de enige betrouwbare bondgenoot in hun strijd voor erkenning. Die laatste steunpilaar wordt momenteel ondergraven, zowel door de kerkelijke leiding als door politieke combines. Het is verre van denkbeeldig dat de boeren dan ongeduldig een andere uitweg zullen zoeken voor hun jarenlang opgestapelde frustraties. Het vertrek van bisschop Lona zou wel eens het omgekeerde effect kunnen hebben.