Je kan de andere wereld horen ademen

Arundhati Roy: 'Wie gezien heeft, moet spreken'

Arundhati Roy werd in de jaren negentig wereldberoemd met haar God van Kleine Dingen. De lieveling van de literaire wereldburgers ontpopte zich daarna tot één van de meest gedreven pennen uit de andersglobaliseringsbeweging.

(CC BY-SA 2.0) Jeanbaptisteparis

 

Arundhati Roy werd in de jaren negentig wereldberoemd met haar God van Kleine Dingen. De lieveling van de literaire wereldburgers ontpopte zich daarna tot één van de meest gedreven pennen uit de andersglobaliseringsbeweging. ‘Een andere wereld is niet alleen mogelijk’, zo besloot ze haar toespraak tot het Wereld Sociaal Forum dit jaar, ‘ze is al onderweg. En op een stille dag hoor ik haar ademen.’

De dag van het interview is niet stil genoeg om de andere wereld te horen ademen. Het is wel een zeldzaam aangename dag voor New Delhi. De zon schijnt, niet gehinderd door de stofwolken en de dieselwolken van de zomermaanden. De temperatuur schommelt rond de vijfentwintig graden, net voor de zon begint onder te gaan. Arundhati Roy zit op haar barsati, een dakterras waar de geluiden van de stad en van deze wereld tot haar doordringen. Zij drinkt thee, ik koffie.

We zitten zo’n tienduizend kilometer van elkaar verwijderd, maar dankzij haar menselijke warmte lijkt dit geen telefonisch interview, maar een lange intercontinentale babbel tussen twee oude bekenden. We eindigen keuvelend over James Joyce en Eduardo Galeano -‘die slaagt er als geen ander in liefde en strijd, politiek en tederheid te verweven tot één ondeelbaar bestaan van menselijk verzet’.

Het gesprek begint echter netjes voorbereid, met een verwijzing naar teksten die de schrijfster de voorbije jaren publiceerde. Daarin speelt de globalisering steeds meer de rol van het Grote Kwaad.

Arundathi Roy: Toen ik een jaar of drie geleden voor het eerst over de neoliberale globalisering en over de gevolgen van privatisering schreef, kreeg ik heel weldenkend India over me heen. De Indiase middenklasse gelooft namelijk heel erg in de globalisering. Daarom is het debat erover ook zo afwezig in de Engelstalige pers, terwijl de kranten die in de lokale talen verschijnen hiervoor veel meer aandacht hebben. Het probleem is dat globalisering geen oorlog is. Het is geen genocide, het is geen etnische zuivering, het is geen hongersnood en het is geen epidemie.

Globalisering is een proces van barbaarse onteigening

Op het eerste gezicht is het niet meer dan het dagelijkse zakendoen. Het drama, het grote formaat, de epische grootsheid van oorlog of genocide of hongersnood ontbreken. Nochtans is globalisering een proces van barbaarse onteigening op een schaal die in de geschiedenis niet vaak is voorgekomen. Daarom is het extreem belangrijk dat we vandaag helder leren denken, dat we klaar zien, dat we begrijpen wat men voor ons verborgen wil houden.

We moeten beseffen dat de neoliberale globalisering gebruik maakt van loyale, corrupte en liefst autoritaire regeringen in de armere landen, om onpopulaire hervormingen door te drukken en muiterijen van het volk te onderdrukken. Globalisering heeft nood aan atoombommen, staande legers, strengere immigratiewetten en alerte kustwachten die er op toezien dat enkel geld, goederen, patenten en diensten geglobaliseerd worden, en niet het vrije verkeer van mensen, niet het respect voor mensenrechten, niet de internationale verdragen over rassendiscriminatie of chemische en nucleaire wapens of broeikasgassen of klimaatverandering of -de hemel behoede ons- rechtvaardigheid.

Dat is geen vrolijke beschrijving van de wereld.

Het beheer van die wereld laat je niet over aan loodgieters of dichters, maar ook niet aan ondernemers.

Arundhati Roy: De wereld is een complex gegeven dat niet te herleiden is tot handel en markt. Het beheer van die wereld laat je niet over aan loodgieters of dichters, maar ook niet aan ondernemers. Het probleem met de globalisering die we nu meemaken, is dat alles herleid wordt tot koopwaar. Alsof nieuws, beleid, rechtvaardigheid, vaders en moeders en God allemaal verhandeld kunnen worden.

In India is het uitgerekend de grote hindoepartij, Bharata Janata Party, die het hele land in de uitverkoop zet: oceanen, rivieren, olie, genen, bloemen, kindertijd, aluminiumfabrieken, telecombedrijven, wijsheid, wildernis, burgerrechten, ecosystemen, lucht -de hele 4600 miljoen jaar evolutie wordt voor u verpakt, gemerkt, geprijsd en in de rekken gezet.

Wat heeft de antiglobaliseringsbeweging daar tegen in te brengen?

Arundhati Roy: Om te beginnen: de antiglobaliseringsbeweging is een enorm diverse en heel jonge beweging, die nu pas de ruimte krijgt om haar standpunten te formuleren. Eén van de zaken die verduidelijkt moeten worden, is het verschil én de gelijkenis tussen het koloniale imperialisme van vroeger en het neoliberale imperialisme van vandaag. Vroeger had je een zichtbaar en tastbaar probleem. Er waren witte mannen die zwarte volkeren bestuurden en onderdrukten. Vandaag gaat het over aandelenbeurzen en wisselkoersen, over computertechnologie en delokalisatie.

Complexiteit en dubbelzinnigheid zijn een wezenlijk onderdeel geworden van de huidige wereldorde. Toen India en Pakistan hun nucleaire opbod deden met atoomproeven, preekten Tony Blair en Jack Straw gloedvol de vrede, maar tegelijk verkochten ze wapens aan beide kampen. Tegenover die bewuste misleidingsstrategieën moeten wij een nieuw soort politiek ontwikkelen. Niet de politiek van het beleid, maar de politiek van het verzet. De politiek van de oppositie. De politiek die verantwoording afdwingt, die de vaart afremt. Een politiek die handen reikt over de oceanen heen en die de zekere vernietiging van de aarde afwendt.

Komen we zo niet terecht in een houding van wantrouwen tegenover de politiek, waardoor de alleenheerschappij van de economische logica nog versterkt wordt.

Als de politieke wereld meer steunt verwacht, dan moeten de politici zelf misschien ook wat meer moed opbrengen.

Arundhati Roy: Het wantrouwen is jammer genoeg niet helemaal onterecht. Of je in India nu BJP of Congress Party stemt, of in Groot-Brittannië Labour of Tory, of in de VS Democraat of Republikein, in feite stem je toch altijd voor hetzelfde programma van liberalisering. In Zuid-Afrika hebben de mensen gevochten voor een andere politiek, en het resultaat is dat op de kortst mogelijke tijd hetzelfde neoliberalisme doorgevoerd wordt waar de rest van de wereld tenminste wat meer tijd voor gehad heeft. Als de politieke wereld meer steunt verwacht, dan moeten de politici zelf misschien ook wat meer moed opbrengen.

Heeft het u veel moed gekost om u zo duidelijk uit te spreken over de stand der dingen?

Arundhati Roy: Als je de stille oorlog die tegen de burgers gevoerd wordt eenmaal gezien hebt, kan je dat niet meer ongedaan maken. Wie gezien heeft, moet spreken, want stilzwijgen of niets doen, is vanaf dat moment net zo’n politieke daad als je stem verheffen. Onschuld bestaat niet. Je bent hoe dan ook verantwoordelijk. Een schrijver die zich uitspreekt is voor de macht natuurlijk extra gevaarlijk, omdat hij de macht van het heldere woord bezit. Daarom worden schrijvers door alle autoritaire regimes vervolgd, al zijn ze zeker niet de enigen die onder vuur liggen.

Wie gezien heeft, moet spreken, want stilzwijgen of niets doen, is vanaf dat moment net zo’n politieke daad als je stem verheffen

Ik kom net terug uit Kerala (de deelstaat waar Arundhati Roy geboren werd nvdr), waar een grondconflict plaatsvindt tussen de staat en de inheemse bevolking. Mensen worden er verjaagd, gefolterd, doodgeschoten. Dat was enkele jaren geleden ondenkbaar, maar sinds de Aziatische Ontwikkelingsbank, de Wereldbank en andere grote donoren geld investeren in Kerala, moét de regering wel harde midddelen gebruiken om dissidente stemmen te smoren.

De voorbije decennia werd het woud, waarin deze inheemsen wonen, vernietigd door houtkap en de rivieren waarvan de gemeenschappen leven, werden vergiftigd, maar niemand brandde de kantoren van deze ondernemingen plat. Niemand folterde de directeurs of de aandeelhouders. Het is alleen wanneer de armen zich verzetten dat de middeleeuwen opnieuw de kop opsteken. Het raakt me fysiek om met dit soort geweld geconfronteerd te worden.

Hebt u het gevoel beluisterd te worden door de beleidsmakers in India?

Arundhati Roy: Ik verwacht dat niet. Het gevecht dat ik lever, gaat niet om het overtuigen van de beslissers. Het is geen kwestie van de dingen eens helder uiteen te zetten, zodat ook zij begrijpen wat er aan de hand is. Zij weten verdomd goed wat er omgaat in de wereld. Het gevecht draait om het verzamelen van kracht en macht van onderuit. Ik wil de duizenden mensen, die intuïtief voelen dat de wereld niet in de haak zit maar niet juist kunnen aanwijzen wat er fout loopt, de feiten en argumenten leveren om hen in staat te stellen zich te verzetten. Ik wil de wanhoop die we allen voelen bestrijden met woorden, feiten en schoonheid.

Ik wil de wanhoop die we allen voelen bestrijden met woorden, feiten en schoonheid.

Hoe pakt u de wanhoop aan in uw eigen leven?

Arundhati Roy: Door schoonheid te zoeken en te vieren, temidden van de lelijke realiteit die ons opgedrongen wordt. De veerkracht van de machtelozen, de vastberadenheid van de armen, de overtuiging van de minderheden: dat zijn allemaal zaken die, telkens ik ze ervaar, me met vreugde vervullen. Ik vecht tegen de wanhoop door me te onttrekken aan het dictaat van de meerderheid. Soms is het beter tot een minderheid te behoren, als die minderheid het recht op menswaardig leven verdedigt, bijvoorbeeld. In de wet van de meerderheid schuilt altijd de dreiging van het fascisme, waarbij alleen geduld wordt waar de massa achter staat.

Kunt u dat een beetje concreter maken?

Arundhati Roy: In januari kreeg ik in de VS de Lannan Award, een prijs voor humanitair engagement die 350.000 dollar bedraagt. Ik heb, samen met een aantal medestanders, een vijftigtal organisaties, tijdschriften en initiatieven uitgekozen waaronder we dat geld zouden verdelen. In Shillong, mijn geboortestad, kozen we voor een initiatief van een hulpje in het lokale ziekenhuis. Hij zorgt er al twintig jaar lang voor dat elke dag tweeduizend mensen gevoed worden, dankzij geld en voedsel dat hij her en der bij elkaar schooit. Hij leeft op het terrein van het ziekenhuis, samen met nog een zootje ongeregeld. Zonder zijn wonderlijke optimisme was dat één van die plekken waar de ellende de armen tegen elkaar opzet. Nu is het een prachtig voorbeeld van wat geloof in eigen kracht kan betekenen.

Hoop ontstaat waar verbeelding ruimte krijgt.

Hoop is niet afhankelijk van het resultaat van mijn inzet, maar van de overtuiging dat we niet mogen opgeven. Hoop ontstaat waar verbeelding ruimte krijgt. Ons wereldbeeld wordt nu vernauwd tot wat te koop en te consumeren is. De verbeelding moet ons de capaciteit om echt gelukkig te worden teruggeven. We moeten ons het menselijk bestaan zélf opnieuw voorstellen.

En hoe zou dat er dan volgens u uitzien?

Arundhati Roy: Dat is een vraag waarop ik weiger te antwoorden. Er is niet één menselijke toekomst, niet één beeld van de toekomst. Er zijn duizenden mogelijkheden om de wereld menselijker te maken. Ik besef dat dit een kwetsbare positie is, aangezien de voorstanders van globalisering wél één duidelijk beeld voor ogen hebben. Zij hebben een visie die als een scherp en glimmend mes op onze keel gezet wordt. Ons antwoord bestaat niet in een even simpel alternatief, maar juist in het bevestigen van de rijkdom van diversiteit op elk mogelijk vlak.

Wij willen niet één antwoord. We vragen alleen dat de huidige brutaliteit stopt, zodat er opnieuw ruimte ontstaat voor de duizenden mogelijke antwoorden.

Er zijn immers ontelbare manieren om een land te regeren, ontelbare manieren om de natuur te beschermen, ontelbare manieren om mens te zijn, ontelbare manieren om recht te staan en je mening te uiten. Degenen die vragen wat ons alternatief is voor de neoliberale globalisering, verwachten eigenlijk een antwoord dat even gewelddadig en totalitair is als hetgeen we verwerpen. Wij willen niet één antwoord. We vragen alleen dat de huidige brutaliteit stopt, zodat er opnieuw ruimte ontstaat voor de duizenden mogelijke antwoorden.

In Porto Alegre herhaalde u de woorden waarmee u ook vorig jaar al een essay afsloot: ‘Een andere wereld is niet alleen mogelijk, ze is al onderweg. En op een stille dag hoor ik haar ademen.’ Is dat meer dan een mooi, literair beeld?

Arundhati Roy: Meestal moet het wel héél stil zijn om die nieuwe wereld al te horen, maar het kan ook op heel rumoerige dagen, zoals op de vijftiende februari. Miljoenen mensen op straat tegen de oorlog, dat is toch fantastisch. Zelf heb ik die dag met achttien mensen gedemonstreerd in de straten van Shillong, en daarna kregen tienduizenden betogers in New York een opgenomen boodschap van mij te horen. Heerlijk.

Ik ben overigens diep gelukkig teruggekeerd uit Porto Alegre omwille van het gevoel dat we echt wel iets betekenen, vanwege de vreugde die ontstaat in de ontmoeting. Als we vechten voor een betere wereld, maar we houden onze vuisten altijd gebald en onze kaken op elkaar geklemd, dan verliezen we nog voordat het gevecht begonnen is.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.