BABEL: Aids in de Afrikaanse volksmond

Gezondheidswerkers in Afrika hebben het soms knap lastig met spreken over seks, laat staan over een seksueel overdraagbare ziekte. Dat blijkt ook uit de omschrijvingen die in Afrika de ronde doen. Het VN-Nieuwsagentschap IRIN zet er een paar op een rij.
Soms wordt in de volksmond omzwachteld gezegd dat iemand ‘drager is’ van het virus (He don carry in Nigeriaans pidgin). Maar de ‘ziekte van deze generatie’ (Tewo Zamani in Nigeria) wordt in de volksmond algauw ‘de ziekte zonder genezing’ (Arun ti ogbogun) of ‘ziekte die uitloopt op de dood’ (Oria Obiri na aja ocha).

Worm

Het aidsvirus is een ‘worm’ (Kagunyo in Kenia) of een ‘insectje’ (Bichinho in Angola). Sommigen zien het als een ‘vloek’ (Eedi in Nigeria) of als het voorportaal des doods. Want in Zimbabwe zit een aidslijder in de ‘vertrekhal’ of heeft hij zijn ‘boarding pass’ reeds op zak. Zoals een voetballer die na een zware fout van het terrein wordt gestuurd, heeft iemand met aids in Zuid-Afrika dan weer ‘een rode kaart’ gekregen.
Talloze omschrijvingen verwijzen naar de aidstest of aidsremmers. In Zambia zegt men dat ‘het oplicht’ (Kanayaka) zoals bij een positieve aidstest. Aids wordt in Zimbabwe ook aangeduid met het drieletterwoord RVR: exact dezelfde letters als een auto van Mitsubishi. RVR is tegelijk een knipoog naar ARV, kort voor Anti-RetroVirale aidsremmers. Ook het acroniem hiv zet aan tot woordspelletjes. ‘Hij heeft drie kinderen’ of ‘Hij rijdt met een Z3’ (Zuid-Afrika) is een verwijzing naar de drie letters in hiv. In Nigeria wordt hiv dan weer ‘He intends victory’.

Dat Afrikanen niet gespeend zijn van galgenhumor, mag blijken uit het Zuid-Afrikaanse Ubambe ilotto, wat zoveel betekent als de ‘lotto winnen’.

Confronterend

Minder creatief maar minstens zo confronterend zijn omschrijvingen als ‘het ding dat dunner en dunner maakt’ (Ka-onde-onde in Zambia), ‘slank’ (Oeganda), ‘scheermes’ (Kaleza in Zambia) of ‘hij staat op een nagel’ (Amesimamia msumari in Tanzania) –allemaal allusies op het gewichtsverlies dat gepaard gaat met een vergevorderde ziekte.
Dat Afrikanen niet gespeend zijn van galgenhumor, mag blijken uit het Zuid-Afrikaanse Ubambe ilotto, wat zoveel betekent als de ‘lotto winnen’. In Zimbabwe is zo’n onfortuinlijke lottowinnaar dan weer ‘op een banaan getrapt en uitgegleden’ (Akatsika banana).