Beknopt woordenboek voor geliefden

Chinezen lijken vaak heel down to earth, praktisch en zeker niet bezig met imaginaire werelden.
Xiaolu Guo: Ik besef dat ik, als kunstenaar, niet representatief ben voor de man of vrouw in de straat. Maar ook gewone Chinezen worden gedreven door verbeelding: de verbeelding van bezit en consumptie. In hun verbeelding worden de meeste Chinezen Amerikanen. Dat is voor mij ver voorbij de grens van zowel werkelijkheid als fictie: Chinezen zullen nooit westerlingen worden, daarvoor verschillen hun waarden en gewoonten veel te veel van het Westen. In de documentaire The concrete revolution probeer ik die kloof tussen inbeelding en onontkoombare realiteit in beelden te vatten.
China is tenslotte gebouwd op een traditie van 5000 jaar en op de pijlers van het confucianisme, wat eigenlijk een morele leer van goed en kwaad is, wat moet en wat niet mag. Dat confucianistische erfgoed wordt dan weer aangevuld en gecorrigeerd door het zenboeddhisme dat heel spiritueel, vrij en individueel is. Het is die combinatie van tegengestelde tradities die de Chinese cultuur zo uniek maakt, zo anders als alle andere culturen in de wereld. De drang om de economie te mondialiseren en te bezitten, drijft Chinezen er vandaag toe hun eigen culturele tradities te onderschatten en te verwaarlozen. En dat is eeuwig jammer.
De schoonheid van de Chinese cultuur die u nu beschrijft staat in schril contrast met het geweld van het Dorp van Steen of de kille pragmatiek van de ouders uit Beknopt Woordenboek voor geliefden.
Xiaolu Guo: Het geweld is louter fysiek en de armoede is materieel. Tot op zekere hoogte staat dat los van de vraag of er spirituele en culturele rijkdom mogelijk is. Al moet ik daar wel aan toevoegen dat China de voorbije honderd jaar geneukt is door het Westen. China is geneukt door de enorme armoede en de koloniale machten. Dat heeft het gevoel van waardigheid en eigen identiteit zwaar beschadigd.
In het Beknopt Woordenboek onderzoekt u de vraag of twee mensen uit verschillende landen en tradities met elkaar kunnen praten, niet alleen door te spelen met het verwerven van taal, maar ook op een dieper, cultureel niveau. Hebt u intussen een antwoord op die vraag gevonden?
Xiaolu Guo: Dat boek gaat inderdaad over een Chinese vrouw en een Britse man die proberen naakt voor elkaar te worden, lichamelijk zowel als spiritueel. Op het einde van het verhaal blijkt dat, zelfs als ze in staat zijn met verstaanbare woorden te spreken, ze toch op een verschil blijven stoten dat dieper ligt. Uiteindelijk gaat het om het feit dat elk individu zijn eigen universum heeft en daarbinnen leeft, met eigen signalen en ijkpunten en taal. Het blijkt bijzonder moeilijk om tussen de verschillende universums te communiceren. Tegelijk maakt dat elke poging om te communiceren ook zo ongelooflijk mooi. Wij worden echter op het verkeerde been gezet door het over en weer reizen van steeds meer mensen. Daardoor lijkt het alsof we steeds meer in contact komen met elkaar, maar dat is oppervlakkig en zelfs vals. De gemondialiseerde wereld vraagt veel meer inspanning tot communicatie en debat dan ooit tevoren, terwijl er juist veel minder voor gedaan wordt. Terwijl de fysieke afstand lijkt te krimpen, wordt de mentale kloof tussen mensen juist breder. De reden is een soort luiheid, er wordt te weinig inspanning gedaan om elkaar te begrijpen.
En in hoeverre wordt die communicatiekloof vergroot door culturele verschillen?
Xiaolu Guo: Ik denk dat de zogenaamde culturele verschillen vaak een uitvlucht zijn als twee mensen elkaar niet verstaan. Dan zeggen we maar snel: jij bent Vlaams en ik ben Chinees, en dat is de reden waarom we elkaar niet verstaan. De echte drempel zit niet in de verschillende tradities waarin je opgegroeid bent, maar in de bereidheid om elkaar te begrijpen, de bereidheid om moeite te doen om dicht genoeg bij de andere te komen.
Laten we eens concretiseren wat Chinese cultuur eigenlijk is voor u. Vertel eens, wat betekent eenzaamheid voor u, voor de Chinezen?
Xiaolu Guo: Eenzaamheid is iets heel anders dan alleenzaamheid (aloneness). Ik heb mijn jeugd helemaal opgeofferd om te schrijven, en in die zin was ik eenzaam, maar niet alleen. Ik weigerde gewoon deel uit te maken van de gemeenschap rondom mij en koos daarom voor de eenzaamheid die me toeliet te schrijven. Maar binnen de Chinese maatschappij betekent eenzaamheid vooral dat iemand zijn band met zijn familie of zijn thuis verliest of niet meer voelt. Eenzaamheid is een soort verraad tegenover je eigen gemeenschap.
En wat betekent waardigheid? 
Xiaolu Guo: In de traditionele betekenis is waardigheid een mannelijk concept. Iemand die zijn vrouw, zijn gezin en zijn huis kan beschermen, die verwerft of behoudt zijn waardigheid. Zo iemand heeft ook een eigen kracht en een eigen stem. Het is een morele term, binnen de traditie van confucianisme. Maar vandaag is de betekenis van waardigheid grondig verschoven. Vandaag gaat het erom of je rijk bent of niet. De hele maatschappij is doordrongen van een gretig materialisme en alle waarden worden daardoor aangevreten.
Als waardigheid zo mannelijk is, is er dan geen plaats voor vrouwelijke waardigheid?
Xiaolu Guo: Toch wel, maar in de traditie weegt die minder zwaar dan de waardigheid van een man. De voorbije vijftig jaar is de rol van vrouwen in de Chinese maatschappij wel enorm toegenomen. Ze heeft haar positie binnen het gezin behouden, maar kreeg veel meer stem in de gemeenschap daarbuiten -tenminste in de stedelijke of industriële omgeving, want op het platteland is er op dit vlak nog niet zo veel veranderd.
Overweegt u om het Beknopt woordenboek voor geliefden te verfilmen?
Xiaolu Guo: Neen. Iemand anders heeft net de filmrechten gekocht. Ik zou het vreselijk vinden om met datzelfde materiaal opnieuw aan de slag te moeten gaan. Ik heb vier jaar aan het boek gewerkt, ik heb geen behoefte dat nog eens over te doen. Trouwens, ik heb veel te veel nieuwe ideeën waaraan ik wil werken.
In het Beknopt Woordenboek schrijft het hoofdpersonage: ‘Als je een echte kunstenaar bent, is alles in je leven onderdeel van je kunst. De kunst is een monument van het leven.’ Betekent dat, omgekeerd, ook dat alles in uw boeken of films overeenstemt met uw leven? Is Kleine Hond in Dorp van Steen Xiaolu Guo, en is Xiao Qiao Zhuang in Beknopt Woordenboek ook Xiaolu?
Xiaolu Guo: Wie mij als persoon wil leren kennen, moet mijn werk zien en lezen. In mijn boeken en films noteer ik de wereld en de gedachten in en rondom mij op een verhalende manier, met een eigen stijl en stem. In die verhalen leef ik echt, veel meer dan in de werkelijkheid. De overlapping tussen verbeelding en werkelijkheid heeft te maken, denk ik, met een vlucht uit de dagelijkse verveling. In zekere zin geloof ik dat mijn romans en mijn films echter zijn dan mijn leven.
In How is your fish today doe ik aan zelfreflectie door gebruik te maken van een mannelijk fictief personage. In Wonderland “gebruik” ik mijn ouders als personages in een verhaal dat ik wil vertellen. Dat is wat een kunstenaar moet doen: verder gaan dan de grenzen van zijn verbeelding, zoeken naar inhoud die relevant is voor zichzelf en voor de samenleving. De personages in mijn boeken zijn geen letterlijke kopie van de persoonlijkheid van de schrijfster, maar hun ideeën, ervaringen en woorden zijn wel een soort bewijs van het bestaan van de auteur.
Vroeger dat ik dat ik een body artist was, een kunstenaar die geen enkele afstand toelaat tussen haar leven en haar werk. Maar nu beschouw ik die benadering van kunst als een mindere vorm van kunst, al blijft het voor mij wel essentieel dat een kunstenaar eerst “voelt” en pas daarna “denkt”. Als autodidactisch intellectueel heb ik de afstand van het denken heb zelf ontwikkeld. Gevoel en reflectie samen monden uit in de verhalen en vormen die ik nodig heb om al mijn woede en verleden in uit te drukken.
Beknopt woordenboek voor geliefden, uitgegeven door Sirene. 271 blzn. ISBN 978 90 5831 476 5