België en China kunnen objectieve bondgenoten zijn in Congo

Idem voor kobalt. Trouwens, een groot deel van het kobalt dat naar China gaat, belandt uiteindelijk weer bij ons via de batterijen in onze gsm’s. De grondstoffenhonger van China weerspiegelt eigenlijk alleen wat het zal betekenen als alle wereldburgers ons niveau van verbruik ambiëren.
Rest dan de manier waarop de Chinezen te werk gaan in Congo. We konden de bewuste Sino-Congolese contracten inkijken. Dat levert zeker geen onverdeeld negatief beeld op. China investeert 9 miljard dollar in de ‘vijf werven’ van Kabila (transport, onderwijs, gezondheidszorg, water en stroom) en 3 miljard in mijnexploitatie.
Dat geld komt van Chinese staatsbanken en de werken gebeuren door Chinese staatsbedrijven. Sommigen vinden het een voordeel dat het geld niet in handen van Congolese politici belandt. Die leningen moeten worden afbetaald door de nieuw opgerichte joint venture Socomin die voor een derde eigendom is van Congo, en twee derde Chinees is.
Socomin wil 10 miljoen ton koper ophalen aan marktprijzen. Hoeveel meer dat zal opbrengen dan de 12 miljard dollar aan investeringen valt nu moeilijk te zeggen. Niemand weet immers hoe de prijzen zullen evolueren de komende vijftien jaar. In de contracten staat ook dat een half procent van elk project moet gaan naar opleiding en transfer van technologie, dat 10 procent van de werken door Congolese bedrijven moet gebeuren, een procent met aan sociale werken in de regio besteed worden en drie procent naar het dekken van milieukosten.

Kamer van Koophandel in Parijs

‘Als dat allemaal wordt uitgevoerd zoals het er staat, lijkt me dat niet slecht voor Congo,’ vertrouwde een Belgische diplomaat me toe. Opvallend is een bepaling in de contracten dat betwistingen over de contracten niet door de Congolese rechtbanken, maar door de arbitrage van de Internationale Kamer van Koophandel in Parijs beslecht worden.
Daaruit blijkt dat de Chinezen kennelijk niet al te veel vertrouwen hebben in de Congolese instellingen en rechtbanken. Jonathan Holslag wees er al op dat de Chinezen meer en meer beseffen dat goedwerkende overheden in Afrika ook in hun belang zijn (DS 25 april). Hoe kan je immers treffelijk werken in een land zonder overheid? Dat brengt ons bij de Belgische doelstellingen of een deel ervan.
België investeert geld in programma’s die de Congolese ministeries beter moeten doen functioneren, een zinvol doel. Voor het maandblad MO* ben ik onlangs gaan praten met Belgische ontwikkelingswerkers - ik houd de omschrijving bewust erg vaag om hun werk niet nog verder te bemoeilijken - die zich daarop toeleggen. De Belgische coöperanten zijn intelligent bezig, vond ik: ze kijken niet louter technisch, maar houden rekening met de politieke en menselijke realiteit in en om die ministeries die immers ‘plaatsen van handel’ zijn.

Containers

Bijvoorbeeld: als er een container aankomt in Bukavu, zijn er meer dan twintig diensten die geld eisen. Zo gaat dat dus op allerlei terreinen: ministeries en diensten allerhande strijden met elkaar om terreinen waar geld kan worden afgeroomd. Ze verkopen al of niet denkbeeldige diensten in ruil voor geld. In plaats van handel in goederen mogelijk te maken, drijven ze zelf handel in hun diensten. Op die manier bemoeilijken ze de economische ontwikkeling. Momenteel zijn er naar schatting 600.000 ambtenaren in Congo, waarvan de helft spookambtenaren. Geen enkele politicus durft het mes te zetten in de vele ambtenaren die enkel een dag van de maand opdagen om te worden betaald.
Toen ik de Belgische ontwikkelingswerkers vroeg of de Congolese politiek hun werk steunde, was hun reactie: ‘Het niet-genuanceerde antwoord is neen.’ Daar kan alleen verandering in komen, meenden ze, als de hele internationale gemeenschap aan een zeel trekt. Indien bijvoorbeeld de Fransen zouden stoppen met hun eigen dingetjes te willen doen, los en soms tegen de Belgen in. Indien in het overleg tussen Congo en de internationale gemeenschap het werken aan dat beter bestuur een topitem zou worden.
Op het ministerie van Landbouw zijn de Belgische hervormers iets optimistischer omdat ze daar al vijf jaar aan het hervormen zijn, omdat de minister electoraal gewin ziet in een beter ministerie en omdat er minder overlappingen zijn met andere ministeries, en dus minder problemen om de taak helder af te bakenen en enige orde te scheppen in de dienstverlening. ‘Ministeries als dat van Financiën zijn om die reden momenteel nog onhervormbaar.’

Diplomatieke energie

Zo belanden we dan terug bij China. België kan zijn ambitie om de staat beter te doen werken alleen realiseren als het de Chinezen mee aan boord krijgt om druk te zetten op de Congolese politiek. Als België echt wil werken aan de heropbouw van een Congolese staat, dan moet het al zijn diplomatieke energie stoppen in het verenigen van de internationale gemeenschap - zeg maar alle belangrijke spelers in Congo - achter dat doel. Die arbeid achter de schermen zal wellicht meer bijdragen tot het bereiken van het doel dan Kabila voor de zoveelste keer in het openbaar kapittelen, zij het dat dit minder mediageniek is.
Als China op lange termijn denkt, heeft het er zelf belang bij dat de Congolese staat beter werkt. En het weet uit eigen ervaring verdomd goed hoe belangrijk een goed werkende staat is in een ontwikkelingsproces. Indien mocht blijken dat het Rijk van het Midden niet wil meewerken aan dat proces, dan pas breekt het moment aan om kritiek te leveren. Dan zou China immers laten blijken dat het niet geïnteresseerd is in de ontwikkeling van Congo.