België schrapt meer dan een half miljard euro in ontwikkelingsbudget

In haar jaarrapport over ontwikkelingssamenwerking in 2012 zet de Noord-Zuid koepel 11.11.11 de omvang van de bezuinigingen voor de hulpsector op scherp. In 2012 alleen al ging het om 420 miljoen euro. Afgaande op de begroting van 2013 kijken we aan tegen een snoeioperatie die het half miljard overschrijdt. In 2010 zag het er nochtans eerder goed uit voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking. In een poging om de 0,7 procent norm te halen waren de budgetten in dat jaar gevoelig opgetrokken tot 0,64 procent van het bnp.

Van bevriezing naar verdamping

Na de politieke en economische crisis in ons land loopt dit in 2012 al terug tot 0,47 procent. Wat aanvankelijk bevroren budgetten waren, verdampten met de herziening van de begroting in oktober 2012 uiteindelijk definitief. In alle samendrukbare uitgaven, - niet essentieel voor het functioneren van de Belgische staat -, werd het mes gezet: een pennentreek van een paar honderd miljoen.  Indien hiervan de hulp via schuldkwijtschelding wordt afgetrokken, om zicht te krijgen op wat sommigen ‘echte’ hulp noemen, blijven we vandaag met een hulpbudget van amper 0,38 procent van het bnp over.

Met deze snoeioperatie zag het Directoraat Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGD) op twee jaar tijd niet enkel negentien procent van haar werkingsmiddelen in de rook opgaan, België zakte daarmee van de zevende naar de negende plaats onder de OESO-DAC donoren in termen van hulp als aandeel van het bnp. Hiermee wipte ons land onder Ierland, dat een ergere economische crisis doormaakte.  De Belgische daling van dertien procent is vergelijkbaar met die in de zwaar getroffen Zuid-Europese landen.

‘De bezuinigingen doen zich vooral voelen in de humanitaire hulp’, licht 11.11.11 coördinator Bogdan vanden Berghe toe. Het rapport geeft voorbeelden van de krimpingen van de Belgische bijdragen aan de Wereld Voedsel Organisatie of humanitaire NGO’s die actief zijn in het Zuiden. ‘De beleidsmakers zijn hiervan waarschijnlijk zelf verschoten’, merkt vanden Berghe op, ‘want het ging dus om lineaire maatregelen in het budget, met dit als gevolg.’ Een ander gevolg van de bezuinigen is het feit dat lopende programma’s niet konden uitgevoerd of gestart worden en zo op de lange baan worden geschoven.

Stoelendans

In het rapport gaat de koepel op zoek naar de oorzaken van de kwetsbaarheid van het Belgisch ontwikkelingsbudget. In eerste instantie is de stiefmoederlijke behandeling van de ontwikkelingssamenwerking portefeuille duidelijk af te lezen aan de frequente personeelswissel op de ministerpost. ‘Zes ministers op zes jaar’, klonk het tijdens de persconferentie. Met de verkiezingen in juni 2014 komt er in de nabije toekomst opnieuw een nieuwe minister op de ontwikkelingspost.  Hierdoor heeft elke vorm van politieke lange termijn visie voor buitenlandse hulp een erg kleine kans van slagen.

Op de vraag of een samenvoeging van de ontwikkelingsportefeuille met Buitenlandse Zaken enig soelaas zou brengen antwoordt Bogdan Vanden Berghe dat het inderdaad coherentie ten goed zou kunnen komen. ‘Maar zoals we ook op het Europese niveau zien, betekent coherentie vaak instrumentalisering. Het is belangrijk dat hulp het belang van het Zuiden dient en niet ons belang in het Zuiden.’ Een volwassen debat over waar we heen willen met ontwikkelingssamenwerking in België is dan ook broodnodig volgens vanden Berghe. ‘Zoiets moet in gang gezet worden door de ministers’, vindt de 11.11.11 coördinator. ‘Dat kan natuurlijk pas als je wat langer op post blijft zitten.’

Ontwikkelingssamenwerking is niet voor bange mensen

Niet voor bange mensen

Een politiek debat en lange termijn visie zijn volgens de koepel nodig om beter te kunnen inspelen op de reële noden in het Zuiden. Vandaag rijdt onze hulp zich al te vaak vast op een rigide one-size-fits-all logica die op voorhand vastgelegde schema’s volgt. ‘Het is belangrijk om te differentiëren tussen de verschillende partners’, stelt vanden Berghe. ‘Je kan een land als Zuid-Afrika niet om dezelfde doorlichting van haar instellingen vragen als een land als de Democratische Republiek Congo.’ Als bepaalde budgetten niet op tijd worden opgesoupeerd door vertragingen in het partnerland of Brussel, zijn ze extra kwetsbaar om te verdwijnen tijdens besparingsoperaties. 11.11.11 roept op tot een meer flexibele houding  in onze uitgaven via bijvoorbeeld tijdelijke fondsen voor de overgebleven middelen.

Op korte termijn kan dat gaan om het verschuiven van geld voor lange termijn projecten naar onmiddellijke hulp in geval van een crisis zoals in Mali. ‘Indien er op een gegeven moment geld over is omdat het nog niet is kunnen besteed worden binnen een bepaalde termijn, zou de administratie hiermee naar het parlement moeten kunnen gaan’, suggereert Bogdan vanden Berge. ‘Op een concreet voorstel om dit vrijgekomen bedrag te besteden zou er meteen een politiek debat volgen. Deze discussie moet dus niet alleen op het niveau van de administratie gevoerd worden, maar ook op die van de politiek.’  De koepel roept niet op tot minder transparantie of roekeloosheid in de uitgaven, maar tot een flexibiliteit die inspeelt op de noden in het Zuiden in plaats van de bestedingsdruk in het Noorden.

Publieke opinie en beleidsmakers moeten bewust gemaakt worden van het feit dat effectieve ontwikkelingssamenwerking per definitie een risico inhoudt. ‘Ontwikkelingssamenwerking is niet voor bange mensen’, aldus het 11.11.11 jaarrapport.

Intussen hebben ze op het kabinet van minister voor Ontwikkelingssamenwerking Pascal Labille (PS) wel oren naar 11.11.11’s oproep voor meer flexibiliteit. Uit ervaring in Centraal Afrika weten ze dat de snelle bestedingen om de afsluiting van een begrotingsperiode te halen, niet tot een duurzame en gedragen projecten leiden. Plannen voor tijdelijke overbruggingsfondsen vinden ze op het kabinet interessante pistes maar die vallen striktgenomen buiten de bevoegdheid van de minister. ‘Het is een beslissing die in eerste instantie bij de minister van Begroting ligt’, legt woordvoerster Stephanie Van Houtven uit. ‘In feite is het echter iets dat door de ganse regering moet gedragen worden, want zo’n maatregel zal nooit enkel voor ontwikkelingssamenwerking kunnen gelden.’

Op het kabinet Labille zijn ze niettemin onder de indruk van de kwaliteit van het werk dat de koepel leverde met dit rapport. ‘Het legt de vinger op de wonde over de kwetsbaarheid van onze budgetten voor ontwikkelingssamenwerking’, klinkt het. Van Houtven drukt er echter op dat de terugval in de budgetten niet louter een Belgisch fenomeen is, maar een internationaal probleem ten gevolge van de economische crisis. ‘Het is erg belangrijk dat we er bewust over waken dat de bezuinigen niet ten koste van de zwaksten in de samenleving gaat, niet bij ons, noch in het Zuiden’, voegt ze er aan toe.

‘Het is niet enkel een ethische en morele verplichting, maar het speelt zeker ook in ons eigen belang.’ Ook al ziet het er niet naar uit dat er op korte termijn budgetten zullen vrijkomen, toch houdt het kabinet vast aan het streefdoel om tegen 2015 de 0,7 procent norm te halen. In dat kader riep minister Labille samen met zijn Franse en Duitse collega’s onlangs in een open brief op om de opbrengsten van de omstreden Tobintaks in ontwikkelingssamenwerking te stoppen.

Lees ook Ook universitaire ontwikkelingssamenwerking deelt in de klappen

Lees het volledige rapport op de site van 11.11.11