Belo Monte

Ondanks nu al maanden lange hevige protesten, nationaal en internationaal, werd eind april het fiat gegeven voor de bouw.  Het prijskaartje wordt geraamd op 25 miljard Rs (11,5 miljard euro). Belangrijkste geldschieter is de Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES, met belastinggeld. De licentie werd toegekend aan het Braziliaanse staatsbedrijf Chesf, gespecialiseerd in hydro-elektriciteit, dat de leiding zal nemen. Opvallend is wel dat andere belangrijke mededingers, zoals Odebrecht, Suez Tractebel  en Alcoa zich terugtrokken uit het project. Ze vinden de prijs die de regering betaalt voor de gegenereerde elektriciteit, te laag zodat de investering te duur wordt.

Maar een ander probleem is dat tijdens het droge seizoen drie tot vier maanden lang de installatie maar tien procent van haar capaciteit kan realiseren.  En hoe meer de Drieklovendam in China  zijn schaduwkanten toont (het risico van door te breken door enorme waterdruk bij overstromingen), hoe meer vraagtekens ook Belo Monte doet rijzen. Zelfs het Braziliaanse Milieu-instituut Ibama  liet zich kritisch uit omwille van de milieu-impact. Twee ambtenaren verlieten Ibama, omdat “de politieke druk van hogerhand” in het Belo Monte dossier te groot werd.

Lula en vooral Dilma Rousseff hebben van Belo Monte een persoonlijk vlaggenschip gemaakt. Op 23 juni nog bracht Lula een bezoek aan Altamira om de protesten te bedaren. De argumenten voor de stuwdam zijn in hun ogen evident:   het land heeft die energie nodig om de 20 miljoen Brazilianen zonder stroom toegang te geven, en om de economische groei veilig te stellen. ‘We kunnen ons geen nieuwe stroompannes veroorloven zoals in 2002’, zo heet het.  Bovendien moet Brazilië dringend zijn energiematrix veranderen en dan is hydro-elektriciteit de beste optie omdat het hernieuwbare energie is, beter dan kernenergie of steenkoolcentrales.  Belo Monte is volgens de regering ook nodig om het Braziliaanse klimaatplan van 38 procent CO2 reductie tegen 2020 te realiseren.

Het protest komt vooral van bewoners en milieu-ngo’s – Movimento Xingu Vivo para Sempre, MAB, Amazon Watch, Global Forest Coalition en vele andere- en klinkt scherp. ‘Belo Monte spaart geen CO2 maar zal nog veel meer genereren, door de veroorzaakte ontbossing en door de methaan die vrij komt.’   De energie van Belo Monte is ook niet voor de kleine gebruiker, maar vooral voor de bauxietmijnen in de buurt, en dus voor de mijnbedrijven VALE (Braziliaans) en Alcoa (Canadees).  Voor MAB (Movimento dos Atingidos por Barragens- de beweging voor slachtoffers van stuwdammen) is Lula zonder meer een dictator, die zijn wil doorzet zonder overleg met de betrokken gemeenschappen. Anderen hebben het over een “aanslag” niet alleen op het milieu maar ook op de mensenrechten van de bewoners. De dam zal 500 km² land onder water zetten, wat ontruiming van de gemeenschappen betekent.  En wie kan blijven wonen, ziet wel zijn habitat en bron van inkomen verdwijnen.
Ook vanuit academische hoek komt er kritiek. Daar wordt gewezen op de alternatieven van zonne- en windenergie maar vooral op het potentieel van energie-efficiëntie. Het Braziliaanse distributienet heeft een verlies van 15 procent – terwijl het mondiale gemiddelde 6 procent is. Daarop kan heel wat gewonnen worden,  aldus Andréa Zhouri , coördinator van de Onderzoeksgroep Milieu van de Federale Universiteit van Minas Gerais (UFMG). Zij wijst er ook op dat de bestaande stuwdammen niet geëvalueerd worden op hun rendement. Dat kan ook opgetrokken worden. De combinatie van die twee maakt Belo Monte meer dan overbodig, volgens deze studies.

Hoe gevoelig het thema ligt, blijkt ook wanneer ik rector Candido Mendes in Rio de Janeiro naar zijn mening vraag.  ‘Belo Monte is een duidelijk bewijs van de vergissingen van de ecologische beweging in Brazilië. Het is crimineel hoe zij het project heeft tegengehouden. Het had drie jaar geleden al uitgevoerd moeten zijn. Ecologie is geen prioriteit van de Braziliaanse politiek.  Het is een soort “nouveau richisme”, dat een ideologie dreigt te worden die gaat leiden tot een sociale vergissing! Belo Monte is het duidelijkste voorbeeld van de slechte dienst die de ecologische beweging ons land bewijst. Ecologie gaat zeker niet het thema van de verkiezingscampagne zijn, niet van Dilma en niet van Serra!’ aldus een categorieke Mendes.

Iets genuanceerder is Claudio Langone. Hij is directeur van Paradigma dat bedrijven begeleidt  in duurzaam ondernemen. Hij was de rechterhand van Marina Silva toen die minister van milieu was  (2003 – 2008). Langone verklaart de scherpe reacties vanuit een dubbele contradictie. “Brazilië is aangekomen op een punt van grote economische groei, terwijl de wereld een scherpe economische crisis doormaakt.  Het land moet een historische achterstand inhalen op vlak van infrastructuur en energie. Bovendien komt die groei op een moment van klimaatwijziging. Dat alles maakt duidelijk dat de groei niet meer kan op de manier zoals de ontwikkelde landen dit altijd hebben gekend. In Brazilië wordt de contradictie tussen economische projecten enerzijds en duurzame ontwikkeling anderzijds heel scherp duidelijk, door afwezigheid van een politiek van de lange termijn. De milieuconflicten doen zich precies voor in regio’s waar de staat afwezig is en de sociale noden groot zijn. In het geval van Belo Monte zegt men aan de mensen: “jullie moeten die impact doorstaan want dit is belangrijk voor het land.” Probleem is dat de mensen zelf zoveel prioritaire noden hebben waar niet of onvoldoende op ingegaan wordt.’

Vooral de inheemsen betalen het gelag

Op dit ogenblik zijn er 83 stuwdammen in werking in de Amazone-regio en voor de komende 20 jaar zitten er 247 in de pijplijn,  die ook nog inheemse territoria zullen in beslag nemen.
Volgens Cléber Buzatto van CIMI (Conselho Indigenista Missionário)  is er ook een opvallende relatie tussen het stijgend aantal projecten en het toegenomen aantal moorden en andere overlijdensoorzaken van inheemsen- zoals de verslechterde gezondheidstoestand- en een daling in de verleende goedkeuringen voor de afbakening van inheemse territoria.  ‘Zoals in de jaren ’70 worden indianen gezien als een rem op de ontwikkeling, stelt ook Saulo Ferreira Feitosa van CIMI. “Voor president Lula tellen alleen de economische belangen. De polemiek rond de stuwdam Belo Monte op de Xingu rivier, in de staat Pará is daarvan het duidelijkste voorbeeld. Hoewel de studies uitwijzen dat de ecologische en sociale impact heel groot zullen zijn en dat het rendement wellicht klein zal zijn in verhouding tot de kostprijs van het project, toch wil de president daarmee doorgaan.’ Francisco Meneses, van  Ibase: ‘Lula is sociaal heel gevoelig, maar is veel minder gevoelig voor het milieuthema. Hij is een metaalarbeider en sindicalist en het allerbelangrijkste voor hem is ontwikkeling en werkgelegenheid.’  De regeringsploeg heeft een uitgesproken “ontwikkelingsdenken” dat gericht is op groei en die drang naar groei eist beslissingen die een aanslagzijn op het milieu. Meneses: ‘Door de groei aan areaal van soja en suikerriet, groeit ook de armoede bij de inheemsen. Een onderzoek bij het ministerie van gezondheid heeft aangetoond dat de gezondheidstoestand van de inheemsen verslechterde. Ook het aantal zelfmoorden bij inheemsen stijgt schrikbarend. Het is een groep die speciale aandacht verdient en vaak buiten de sociale programma’s valt.’