“Betere regels nodig voor eerlijke globalisering”

“Door het getij van globalisering kunnen alle bootjes omhoog komen”, zei Stiglitz, die als econoom doceert aan de Columbia University. “Althans in theorie. In werkelijkheid slaan de kleine bootjes om, doordat de regels zo slecht zijn.” De voormalige vice-president en chef-econoom van de Wereldbank, die werd ontslagen omdat hij te kritisch was over het neoliberalisme, kent deze nationale belangen als geen ander. “In mijn tijd bij het kabinet van Clinton spraken we openlijk over een eerlijke verdeling. Maar zodra de minister van Handel naar het buitenland ging, moest hij de beste deal voor de VS binnenhalen. Sterker nog: de beste deal voor de partijen die de verkiezingskas hadden gespekt.”

Gerrit Zalm, Minister van Financiën, co-referent in Felix Meritis, vond dat Stiglitz de positieve kanten van globalisering te weinig benadrukte. “Kijk wat in India en China is gebeurd: een enorme groei.” Stiglitz wierp tegen dat juist die landen de globalisering bijsturen. “Ze bepalen zelf hun koers. Het hangt allemaal af van de regelgeving die we zelf opstellen. Die is nu uiterst slecht en leidt tot veel verliezers en een klein groepje winnaars.”

De wetgeving voor patenten, bijvoorbeeld. “Die zorgt ervoor dat kennis over medicijnen bij een klein groepje partijen blijft. Het gevolg? Medicijnfirma’s besteden meer geld aan ziektes voor de rijken dan voor de armen. Ze besteden meer geld aan lifestyle-ziektes dan aan levensbedreigende ziektes. En ze besteden nog meer geld aan reclame. Dat heeft niets meer met innovatie en efficiëntie te maken.” Als tweede voorbeeld noemde Stiglitz het broeikaseffect. “Het is heel economisch om slechte dingen te belasten en goede dingen niet. Maar op dit moment belasten we arbeid en niet vervuiling, in plaats van andersom.”

Zalm gaf toe dat hij liever vervuiling belast dan arbeid. Maar verder gaan dan andere landen, dat wilde hij niet. “Dan zouden we onszelf uit de markt prijzen. We zitten in een prisoner’s dilemma, en we kunnen alleen iets doen als de grootste spelers meedoen.” “Gerrit heeft geen gevoel voor urgentie”, betoogde panellid Jo Ritzen, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit van Maastricht en voormalig bewindvoerder bij de Wereldbank. “Ik wil de schuld niet leggen bij China of de VS, de situatie is veel te urgent om zelf niets te doen. Waar is Nederland? Tijdens de onderhandelingen van de Wereldhandelsorganisatie hadden de enorme aantallen Nederlandse ambtenaren maar één opdracht: het beste voor ons eigen land eruit slepen. Nederland verschuilt zich achter de consensus. Waarom slaat de EU niet met de vuist op tafel om nu eens heel snel de OESO-regels voor multinationale bedrijven door te voeren? Die hebben nu vrij spel om te doen wat ze willen.”

Stiglitz gaf Ritzen hierin gelijk. “Veel multinationals denken dat een mooie, groene website genoeg is. Ondertussen ontduiken ze belasting via tropische eilandjes en hebben ze geheime bankrekeningen. Dat moet verboden worden. Ik zie echt leiderschap bij sommige bedrijven, meer dan bij politici. Deze goede bedrijven vragen om meer regelgeving, omdat ze anders worden gedwongen om ook mee te doen met de ‘race to the bottom’.” Bedrijven die zich misdragen in India, zoals Union Carbide, dat verantwoordelijk was voor de giframp in Bhopal, worden in de Verenigde Staten niet gestraft en ook niet uitgeleverd. “Het lijkt op de sheriff die de bandiet ziet staan, maar hem niet mag arresteren omdat hij zich bevindt op een andere territorium.”

“Het is aan ons”, zegt Stiglitz. “Globalisering heeft de potentie om veel goeds te doen, maar het maatschappelijk middenveld moet de politici onder druk zetten. Politici hebben dat nodig, kijk maar naar de successen in de anti-landmijnwetgeving, of bij de schuldkwijtschelding. Dat is gebeurd ondanks Amerikaanse tegenstand. We moeten het democratisch gat opvullen.”

Stiglitz won in 2001 de Nobelprijs voor de Economie voor zijn onderzoek naar inefficiënt werkende markten door imperfecte informatie. Zijn nieuwe boek Eerlijke Globalisering is onlangs in het Nederlands verschenen bij uitgeverij Het Spectrum. MDG8 (FM/JS)