Boeddhistische opinieleider Sulak Sivaraksa over de onrust in Thailand

Sulak Sivaraksa is dit jaar 77 geworden. Wie echter gedacht had dat deze boeddhistische denker en maatschappijcriticus milder zou worden met de jaren, vergist zich. Sivaraksa is in Thailand een instelling op zich, een gerenommeerd of berucht –naargelang je eigen positie– instituut dat kritiek bovenaan de waardenschaal plaatst, en dat in een samenleving die harmonie tot nationale ideologie verheven heeft.

Hij is de belichaming van het sociaal geëngageerde boeddhisme dat in de jaren negentig de eerste ecologische oppositie tegen een allesoverheersende economische groei-ideologie op gang bracht. Hij is ook een van de meest uitgesproken critici van de machtspositie van de Thailandse monarchie. Dat leverde hem al al meerdere keren een aanklacht voor majesteitsschennis op, een van de zwaarste vergrijpen in Thailand.

Zelf weigert hij overigens te spreken van Thailand, omdat het een onterechte identificering vooronderstelt tussen het land en de etnische meerderheid.

In zijn artikels heeft hij het daarom altijd over Siam, de naam van het koninkrijk tot 1939. Dat andere boegbeeld van het sociale boeddhisme, de Vietnamees Tich Nhat Hanh schreef in de inleiding van Sivaraksa’s Seeds of Peace:

‘Alles wat hij beschrijft, kent hij uit de eerste hand. Hij is een leraar en een organisator, een bodhisattva die al zijn energie stopt in het helpen van anderen. Zijn woorden zijn soms ruw, maar als je ze nauwer beluistert, dan merk je dat hij nooit individuen of groepen als zodanig bekritiseert, wel het gebrek aan inzicht en begrijpen.’

Begin juli 2010 hadden we het voorrecht om enkele uren met de bodhissatva door te brengen op het terras van zijn in stedelijk groen verstopte woning in Bangkok.

Van waar komt de polarisering in Thailand die in mei tot zoveel geweld en vernieling in Bangok leidde?
Sulak Sivaraksa: Dit land is er lange tijd heel goed in geslaagd om de buitenlanders om de tuin te leiden. Het land van de glimlach, zacht als zijde, een boeddhistisch koninkrijk: het zijn halve waarheden in het beste geval, flagrante leugens in het andere. Mensen denken dat de mooie hostessen en hun warme gastvrijheid uit de advertenties van Thai Airways de werkelijkheid van dit land vertegenwoordigen. Niets is minder waar.

Maar we hebben de hypocrisie wel zo lang volgehouden dat ook wij erin zijn gaan geloven. Die hypocrisie wordt nog het best gesymboliseerd in de zogezegde verering van de koning. Toen ik een stuk schreef naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de koning werd mijn boek in beslag genomen, ook al deed ik niet meer dan enkele feiten op een rijtje zetten. Maar in dit land wordt van je verwacht dat je de feiten minder belangrijk acht dan de fictie.

Een van de elementen van die nationale fictie was de overtuiging dat iedereen in dit land mee genoot van de economische groei -op een marginale uitzondering na. De eerste grote dam die gebouwd werd om die ontwikkeling mogelijk te maken, in 1962, werd naar de koning genoemd. En alle mensen die uit hun huizen gezet en van hun velden verdreven werden voor die dam, wachten nog steeds op compensatie. En hoeveel dammen zijn er sindsdien nog gebouwd?

Een van de elementen van die nationale fictie was de overtuiging dat iedereen in dit land mee genoot van de economische groei

Er is verzet gegroeid tegen de tweedeling die zo ontstaan is. In de jaren negentig werd dat verzet steeds beter georganiseerd, onder andere in de Assembly of the Poor, maar hun stem werd stelselmatig genegeerd.

Het is die frustratie die Thaksin gebruikt heeft om aan de macht te komen -maar die hij op zijn beurt verraden heeft zodra hij die macht had. Vandaag slaagt hij er echter opnieuw in om mensen te mobiliseren, vanuit een oppervlakkige identificatie tussen zijn lot -als banneling, als vervolgd door de ama –het conglomeraat van machtsgroepen die de dienst uitmaken in dit land– en het lot van de armen en plattelandsbewoners.

Zonder Thaksin zouden de roodhemden wellicht niet zo’n langdurige demonstratie kunnen organiseren -wie zou dat allemaal betalen- maar tegelijk is zijn aanwezigheid in het roodhemdenkamp een hypotheek op hun boodschap.

De reden waarom het zo lang geduurd heeft vooraleer deze polarisering zo openlijk op de straten gegooid werd, heeft niet te maken met een veronderstelde Thaise cultuur, maar met het feit dat de democratische grondwet sinds 1958 opzijgeschoven werd voor een veel meer gecentraliseerd bestuur waarin de wet op majesteitsschennis een centraal onderdeel werd van het installeren van de nieuwe machtselites.

De monarchie werd voor het eerst in onze geschiedenis heilig, en de Verenigde Staten steunden dat als een goede zet in de strijd tegen het communisme. En bovendien leidde het tot een Amerikanisering en industrialisering van onze samenleving, inclusief de slums en de plattelandsvlucht.

Zelfs de boeddhistische instellingen, die zo lang het kloppende hart van de samenleving waren, zijn uitgehold en ingeschakeld in hetzelfde systeem van commercialisering en kapitalisme.

Die industrialisering leidde wel tot een samenleving waarin meer mensen een hoger inkomen hebben, waarin onderwijs en gezondheidszorg beter en ruimer verspreid zijn, …
Dat klopt voor een deel van de bevolking. Er zijn bijvoorbeeld véél meer universiteiten vandaag dan vijftig jaar geleden, maar de kwaliteit van de meeste instellingen is tweede- of derderangs. Wat ben je dan met je diploma? En doorheen dat onderwijssysteem werden de oude boeddhistische waarden vervangen door hedendaagse, westerse waarden. Niemand gaat er nog vanuit dat je meer belang hecht aan het welzijn van de andere dan aan dat van jezelf, zelfs de monniken niet.

Verandering mag niet overgelaten worden aan de krachten van gulzigheid, wellust en haat. Want dan leidt ze alleen maar tot meer geweld.

Ik beweer niet dat alles in een soort eeuwige stilstand moet blijven staan, dat zou tegen de overtuigingen van het boeddhisme ingaan. Het is echter kwestie om de veranderingen op een bedachtzame manier te sturen, in plaats van haar over te laten aan de krachten van gulzigheid, wellust en haat. Want dan leidt verandering alleen maar tot meer geweld.

Dertig procent van de grond in Thailand behoort aan de koninklijke familie. Die gebruikt dat niet om de armsten een plek en wat bescherming te geven, integendeel: het bedrijf dat die gronden beheert, levert uitzettingsbevelen af aan de mensen die hun tenten opslaan op braakliggende grond.

Toch lijkt de meerderheid van de mensen in Thailand veel respect op te brengen voor de monarchie, of tenminste voor de persoon van de koning?
En hoe zou je dat weten? Dat “respect” wordt afgedwongen met draconische maatregelen. Wie niet opstaat wanneer de koninklijke hymne gespeeld wordt, riskeert een veroordeling voor majesteitsschennis. Elke ochtend en elke avond wordt de vlag gegroet, een gewoonte die in Duitsland, Italië en Japan verdween na de debacles van de Tweede Wereldoorlog.

En in ons nationale volkslied zingen we dat de Thai ‘van zuiver bloed zijn’. Dat is eigenlijk racistisch, daarom weiger ik ook altijd over Thailand te spreken. De mensen in het zuiden zijn Maleiers, zij willen helemaal geen Thais zijn. En in het noorden wonen Lao en Karen en andere etnische groepen die ook geen Thais zijn. Maar die diversiteit wordt onzichtbaar gemaakt om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen.

Zelfs de boeddhistische instellingen, die zo lang het kloppende hart van de samenleving waren, zijn uitgehold en ingeschakeld in hetzelfde systeem van commercialisering en kapitalisme.

Hoe is een samenleving, die gebaseerd is op boeddhistische waarden, zo uit koers geraakt?
Dit land is helemaal niet gebouwd op boeddhistische waarden. In een boeddhistisch maatschappijmodel zijn er twee wielen die samen voor evenwicht zorgen: het wiel van de macht en het wiel van de gerechtigheid.

De macht wordt vertegenwoordigd door de koning, de gerechtigheid wordt gesymboliseerd in de sangha, de monniken. Dat evenwicht werd doorbroken toen koning Rama V de sangha ondergeschikt maakte aan de koninklijke macht. Hij imiteerde daarin de verhoudingen zoals die in Engeland bestonden.

Vandaag vind je in elke tempel een foto van de koning. Daarom weiger ik nog naar de tempel te gaan.

Nochtans benadrukt de koning in zijn toespraken en geschriften juist de kernwaarden van het boeddhisme, zoals zelfvoorziening en soberheid.
Dat klopt, maar hij zegt ook dat er geen probleem is met het bezitten van twintig auto’s -aangezien je er toch telkens maar een kan gebruiken. Als je ziet hoeveel de koninklijke familie uitgeeft, dan zijn de pleidooien voor soberheid die van daar komen toch niets anders dan hypocrisie? Mensen zoals ik, die de monarchie willen behouden, pleiten daarom voor veel meer transparantie en verantwoording door de monarchie, binnen het kader van een echt democratische grondwet.

Waarom aanvaardt de politieke wereld deze toestand al meer dan een halve eeuw?
Omdat politici en hoge militairen profiteren van de huidige machtverhoudingen. Zeker het leger, dat nooit bij machte geweest is om buitenlandse leger te bevechten, maar vanaf het begin voorzien was als een instrument om de monarchie te verdedigen tegen het volk.

Toen Rama V de Britse onderkoning ontmoette in India, gaf die hem de raad om drie zaken te voorzien om zijn macht te handhaven: zorg ervoor dat kinderen van jongsaf leren dat ze niet op eigen benen kunnen staan en dus de leiding en steun van de koning nodig hebben, centraliseer de administratie en ten slotte, zorg dat je beschikt over een stevig leger voor als de twee vorige raadgevingen onvoldoende blijken te werken.

En het ergste is dat dit systeem van privilegies op elk niveau van de samenleving gereproduceerd wordt. Wie een kwaad woord zegt over de rechters, wordt aangeklaagd voor het beledigen van de rechterlijke macht. Ambtenaren die een hoger niveau bereiken, worden aangesproken als excellentie. En de politie maakt alleen een proces verbaal op als je maatschappelijk gezien lager gesitueerd bent.

Wie met een Mercedes-Benz rondrijdt in Bangkok moet geen bekeuring vrezen, wie een taxi bestuurt daarentegen weet dat hij gepluimd zal worden.

Wie met een Mercedes-Benz rondrijdt in Bangkok moet geen bekeuring vrezen, wie een taxi bestuurt daarentegen weet dat hij gepluimd zal worden.

Het is uitgerekend tegen die dubbele standaarden dat de roodhemden protesteren. Zijn zij dan de emancipatorische beweging waar Thailand behoefte aan heeft?
Hun retoriek is emancipatorisch, ja. Ze eisen dat iedereen, ongeacht of hij arm of rijk is, met dezelfde waardigheid behandeld wordt. Dat is prachtig. Maar tegelijk laat de beweging zich gebruiken door Thaksin Shinawatra, de voormalige premier. De nieuwe politieke partij die door de roodhemden opgericht werd, zou lessen moeten trekken uit de ervaringen van de Groenen in Europa, die meestal ruziënd ten onder gaan zodra ze deelnemen aan de macht.

Mijn advies is: gebruik de politieke partij om druk te zetten op het systeem, maar maak een gelofte dat je de eerste tien jaar niet en onder geen beding zal deelnemen aan de macht. Dat zou veel energie vrijmaken om echt te luisteren naar de armen. En het zou compatibel zijn met ons boeddhisme: er zou tijd zijn om te mediteren, het zou mogelijk blijven om de tegenstreven te respecteren en om geweld onder alle vormen af te zweren.

Boeddhisme vraagt radicale inzet, maar op basis van liefhebbende zachtmoedigheid. Als Thaksin goede vrienden zou hebben, die hem af en toe de waarheid zeggen en hem aanmanen om het juiste pad niet te verlaten, dan zou hij volgens mij dit gevecht makkelijk winnen. Het probleem is dat Thaksin heel slecht luistert en alleen in staat lijkt om bevelen te geven.

De regering heeft nu drie comités aan het werk gezet om politieke, grondwettelijke en media-hervormingen voor te bereiden en zo verzoening mogelijk te maken. Is dat een goede aanpak?
Ik heb twijfels. De mensen die deze comités zullen leiden, zijn zeker heel competente en betrouwbare mensen. Maar er zijn voordien ook al wel eens pogingen geweest om de inzichten van de mensen te peilen en te betrekken in het oplossen van de politieke crisis, zelfs vanuit het koningshuis. Alleen wordt er dan niets gedaan met de memoranda en de input die afgeleverd worden.

Is er niet te veel fixatie op het politieke niveau, terwijl de echte veranderingen misschien op het economische en sociale terrein nodig zijn?
Natuurlijk moet er veel meer aan herverdeling gedaan worden, maar dat blijft een naïeve droom zolang het gewone volk zichzelf niet krachtig maakt op het politieke terrein. In onze eerste grondwet van 1932 werd gesteld dat Siam toebehoort aan het Siamese volk, en dat alle macht voortkomt uit het volk. Zo moet het blijven: het volk moet zelf de macht uitoefenen over het bestuur van het land, over de economie, over alle aspecten. En we moeten niet te snel zeggen dat de koning die macht in naam van het volk uitoefent, dat leidt ons te snel naar een situatie waarin het volk machteloos wordt.

U zegt vaak dat de echte uitdaging een spirituele uitdaging is. Concretiseert u dat eens even?
Een van de centrale problemen van onze samenleving is de toenemende greep van commercialisering op het leven en het denken van de mensen. Daartegen moeten we ons wapenen. Onze technologische kennis is groter dan ooit tevoren, maar mensen weten niet meer wie ze zijn. We weten niet meer hoe we moeten ademen, hoe we het kloppen van ons hart kunnen herkennen en begrijpen, hoe we innerlijke vrede kunnen cultiveren.

De essentie van boeddhisme is inzicht hebben in wie je bent en in de manier waarop je vruchtbaar kan zijn voor anderen

Dat is uiteindelijk de essentie van boeddhisme: inzicht hebben in wie je bent en in de manier waarop je vruchtbaar kan zijn voor anderen. Dat is ook wat mensen in het Westen zo aanspreekt in het boeddhisme.

Maar het wordt daar geen massabeweging, net zomin als er een brede herlevingsbeweging is in Thailand zelf.
We hebben geen behoefte aan een massabeweging, maar aan overtuigde mensen die zelf doen wat ze zeggen te geloven.

Maar heb je toch geen massabeweging nodig om echte verandering teweeg te brengen in de samenleving.
In elk geval is het bestaan van een massabeweging op zich niet goed of slecht. Als zo’n beweging zonder wijsheid en zonder mededogen functioneert, dan is het geen hulp voor waarachtige verandering, maar een hinderpaal.