Braziliaanse cerrado blijkt genetische schatkamer

Toen fotografe Mila Petrillo in oktober thuis kwam in Chapada dos Veadeiros in Alto Paraiso, een gebied met bos, bergen, rivieren en watervallen, zag ze “beelden van de Apocalyps, alles brandde en was zwart van as en rook.”

Minder dan een maand later, toen ze terugkwam van een andere reis, was ze verbijsterd over de “ontzagwekkende kracht van het groen.” De vegetatie in het gebied bleek zich razendsnel hersteld te hebben. “De natuur was minstens zo mooi als voor de verwoesting”, zegt ze.

Dat snelle herstel van “hel tot paradijs” toont de veerkracht van de vegetatie van de Braziliaanse cerrado. Zelfs Petrillo, die al veertig jaar in het gebied met een half droog klimaat woont, was erdoor verrast.

Landbouw

Ernstige droogteperiodes, zoals die van vorig jaar, zorgen regelmatig voor branden in de cerrado. Onderzoekers hopen dat de capaciteit van het ecosysteem om droogte, hoge temperaturen en zelfs vuur te weerstaan, kan bijdragen aan de aanpassing aan de klimaatverandering. De soorten die in het ecosysteem leven en die zich ontwikkelden onder extreme omstandigheden, zijn genetische bronnen die kunnen helpen de landbouw in de toekomst productief te houden.
 
Twintig jaar geleden werd de cerrado gezien als het “arme neefje” onder de Braziliaanse ecosystemen. “Van een probleemgebied is het nu veranderd in een gebied dat oplossingen biedt”, zegt bioloog José Felipe Ribeiro van de Braziliaanse Agrarische Onderzoekscorporatie (Embrapa).

Aanpassingsvermogen

In de cerrado zijn inmiddels meer dan 12.000 soorten flora geïdentificeerd - ongeveer 30 procent van alle bekende plantensoorten in Brazilië. Tot die 12.000 soorten behoren ook 38 houtige soorten met een uitstekend aanpassingsvermogen aan verschillende klimaat- en bodemomstandigheden, zegt Ribeiro.

Deze 38 soorten trekken in het bijzonder de aandacht, omdat ze zich goed kunnen aanpassen aan sterk wisselende omstandigheden. Vijf van de soorten werden geselecteerd om te onderzoeken welke genen die eigenschap veroorzaken en hoe die genen in andere gewassen gebruikt kunnen worden, zegt Eduardo Assad, een onderzoeker van Embrapa.

Embrapa, een overheidsorgaan dat een belangrijke rol speelde bij het proces dat van Brazilië de belangrijkste exporteur ter wereld van diverse landbouwproducten maakte, is een netwerk van 42 onderzoekscentra.

Geneeskrachtige planten

De rijkdom van de cerrado werd de afgelopen tien jaar dichter bij de mensen gebracht door de introductie van ijsjes die gemaakt worden van inheems fruit van de cerrado. Het droeg bij aan de herwaardering van plantensoorten die vroeger als onkruid gezien werden en plaats moesten maken voor landbouw, veeteelt of ander grondgebruik, zegt Assad. Ook groeien er in het gebied verschillende geneeskrachtige planten die al jaren gebruikt worden door de lokale bevolking en zelfs door grote farmaceutische bedrijven. 
Naarmate het onderzoek naar de cerrado vordert, verbazen de wetenschappers zich over het grote aantal soorten. Het rijke ecosysteem is een “geschenk van de natuur”, zegt Ribeiro. “Maar een geschenk dat verloren gaat als we de inheemse vegetatie rooien.”

Zo’n dertig jaar geleden veranderden de ideeën over de cerrado als onvruchtbaar gebied. Boeren begonnen er sojabonen, koffie, suikerriet te verbouwen, daartoe aangespoord door onderzoek en met de hulp van kunstmest.

De oorspronkelijke vegetatie van de cerrado verdwijnt twee keer sneller dan die in het Amazonegebied en minder dan 20 procent ervan bezit nog de oorspronkelijke vegetatie, zegt Valmir Ortega directeur van het Cerrado-programma van Conservation International (CI). Volgens officiële cijfers is dat ongeveer 50 procent. CI zegt echter de gebieden “waar veeteelt wordt bedreven en de belangrijkste soorten zijn verdwenen” niet mee te tellen.