Braziliaanse politici begrijpen historisch protest niet

“Kom niet naar het WK. Kom niet naar het WK,” riep de massale menigte in Rio de Janeiro tijdens het grootste straatprotest van deze generatie in Brazilië. Het protest gaat over zowat alles. Van de hoge bustarieven tot de miljarden die uitgegeven zijn voor het bouwen van de nieuwe voetbaltempels. De ontevredenheid over de politieke elite heeft in Brazilië een hoogtepunt bereikt.

Naar schatting gaf de regering al 10 miljard euro uit voor het komende WK en veel Brazilianen vragen zich af wie er nu eigenlijk beslist over wat er allemaal precies voorrang krijgt. “Alles wordt in een hels tempo gebouwd en extra budgetten worden er doorgejaagd. Het geld wordt geïnvesteerd in een onnozel stadion dat helemaal overbodig is!” zegt Paulo Santo, een softwareontwikkelaar uit São Paulo. “Ook al ben ik een rasechte voetbalfan, toch heb ik nog een geweten.”

Demonstranten spotten met de hele situatie met slogans als: ‘Is je kind ziek? Breng hem naar het stadion’.

De Brazilianen zijn het beu hoge belastingen te moeten betalen voor ontoereikende publieke diensten en ze slikken het niet meer dat de politie zo hardhandig tekeer gaat. Daarom gaat men de straat op om zijn woede op de regering te tonen. In vele regio’s van het land vielen de betogers kantoren van de lokale autoriteiten aan die ze trachtten te bezetten of vernielen. “Deze protesten zijn gerechtvaardigd en het schudt de politieke kaarten in Brazilië stevig door elkaar,” vertelt Hugo Tisaka, een zakenman uit São Paulo. “De bevolking was enigszins in slaap gewiegd door de manipulatie van de media die de politieke (corruptie)schandalen van het laatste decennium stilaan uit het beeld deden verdwijnen.”

Historische protesten

Op 20 juni liepen zo’n 300.000 vreedzame betogers in de straten van Rio. Nog eens 100.000 mensen betoogden in São Paulo. In totaal liet een miljoen Brazilianen hun stem horen, als je alle honderd steden waar protestacties georganiseerd werden erbij rekent. In de hoofdstad Brasilia trachtten enkele demonstranten het presidentieel paleis in te nemen maar die werden verdreven door een massale hoeveelheid traangas en de oproermacht van de politie.

De plotse politieke opstand verraste de Braziliaanse politici. Bij aanvang wuifde de burgemeester van São Paulo, Brazilië’s grootste stad die bijna 20 miljoen inwoners telt, het protest nog weg als een onbelangrijk detail. Hij vergeleek het met een doordeweekse staking van piloten in Frankrijk. Toen het protest van de demonstranten militanter werd, definieerde hij hen als “vandalen” en stuurde de politie erop af om pepperspray in hun gezicht te spuiten, te belagen met traangas en rubberkogels af te vuren.

De repressie kreeg meteen een duidelijk antwoord van het publiek. Binnen enkele dagen tijd was de reactie van het Braziliaanse volk maar al te duidelijk. Tienduizenden arbeiders, studenten en oudere activisten die nog tegen het militaire bewind van 1980 gestreden hadden, vormden één blok. Het massale protest die de straten vulde, schokte het Braziliaanse politieke establishment.

Sem Violencia

De betogingen verliepen tot nu toe uitzonderlijk vreedzaam. Toen een tweetal tieners tijdens de betoging in Rio met stenen ruiten stuk gooiden, gingen duizenden betogers op de grond zitten. Iedereen hield hun handen in de lucht en riep: “Sem violencia, sem violencia”, wat ‘zonder geweld’ in het Portugees betekent. De vandalen, die nog rechtop stonden, waren meteen geïsoleerd en de schaamte verlamde hen. Toen een bende mannen in de stad Niteroi een bus in brand wilden steken en omver duwen, gingen enkele betogers de confrontatie met hen aan en trokken ze uiteindelijk weg.

Maar de brutaliteit van de politie werd elke dag heftiger en vandalen die stenen gooiden groeiden in aantal. Journalisten en demonstranten werden in het gezicht getroffen door rubberen kogels. Op de voorpagina van NY Times verscheen een foto van een Braziliaanse politieman die pepperspray in het gezicht van een vrouw spoot, ook al verzette die zich helemaal niet. Tientallen banken, winkels en warenhuizen werden geplunderd toen het protest zich verspreidde naar alle hoeken van de Braziliaanse straten. Hoewel de media alleen oog had voor uitgebrande auto’s en stukgegooide ruiten, was de algemene toon van het protest opmerkelijk beschaafd en goed geordend, behalve wanneer het protest gericht was op de politici.

Politici van alle partijen waren persona non grata tijdens dit Braziliaanse straatfestival. Toen de politieke CUT-vakbondsvereniging twee vlaggen bovenhaalde tijdens de demonstratie in Rio de Janeiro, jouwde het publiek de afgevaardigden uit en enkele woedende demonstranten verscheurden de vlag van de vakbondsbeweging. Hun pamfletten werden verscheurd en het publiek begon te scanderen: “Geen politieke partijen!”

Own goal

Omwille van de trage economische groei, de stijgende inflatie, de hoge belastingen en spectaculair corrupte politici, was Brazilië in feite een tikkende tijdbom. De inhuldiging van de Confederations Cup stak het vuur aan de lont.

Tijdens de eerste match in Brasilia, werd Dilma Rousseff — de Braziliaanse president en tevens voorzitter van de PT, de Arbeiderspartij – zo uitgejouwd door het publiek dat de voorzitter van de FIFA, Joseph Blatter, trachtte tussenbeide te komen door op te roepen voor sportiviteit en fair play. Blatters poging mislukte, het publiek hield maar niet op met het luidruchtig beschimpen van de president.

Terwijl fans het pas gerenoveerde stadion binnenkwamen, verzamelde buiten een menigte zich. Ze protesteerden tegen de politieke corruptie en bekritiseerden de miljoenen die in het voetbal geïnvesteerd zijn. Ze begonnen slogans te roepen en hielden protestborden in de lucht waarop stond te lezen: “Japan, neem ons voetbal, wij willen jullie onderwijs” en “Voor wie is de Beker?”.

Politiek wordt het mikpunt

Het protest was gering en onopvallend maar de Braziliaanse politiediensten hebben sinds oudsher de gewoonte om hardhandig te werk te gaan. De politie sloeg in op de betogers en vuurde gas op de vreedzame demonstranten af. Over de hele wereld brak protest uit in sympathie voor de gebeurtenissen in Brazilië. Protestacties werden georganiseerd in New York, Londen, Los Angeles en Lissabon.

De Braziliaanse nieuwsankers beschreven het groeiende protest alsof ze live een voetbalmatch zaten te becommentariëren. Met nauwelijks gecontroleerde opwinding beschreven ze de virtuele bezetting van São Paulo en Rio de Janeiro waarbij in elke stad zo’n 100.000 betogers kwamen opdagen.

Braziliaanse politici bleken met hun mond vol tanden te staan tegenover het protest. Met de regeringskantoren als mikpunt van de woedende menigte, holden de regeringsleden, met inbegrip van president Dilma Rousseff, van de ene crisisvergadering naar de andere. Ze beloofden de tarieven voor de busdiensten te verlagen en riepen de betogers op om vreedzaam te zijn. Rousseff zelf kent het klappen van de zweep als voormalig guerillastrateeg vanuit de verzetsbeweging en kent dus het een en ander van sociale bewegingen. Maar Rousseff slaagde er niet in om te begrijpen wat rondom haar aan het gebeuren was.

Net op het moment dat een nieuwe protestbetoging in São Paulo van start zou gaan, sprak Rousseff een publiek van officiële afgevaardigden in pak en das toe. Het was een belangrijke speech, maar haar woorden misten alle passie. Rousseff voelde zich niet op haar gemak. Het leek alsof ze vlug van het podium wou verdwijnen. Ze kwam niet overtuigend over, misschien geschokt doordat ze als voormalig aanvoerder van een verzetsbeweging nu plotsklaps door haar eigen volk werd aangevallen.

Te veel om tegen te protesteren

In Brazilië rijst alleen maar de vraag naar wat het volgende nu precies zal zijn. De oorspronkelijke eis van de demonstranten – het verlagen van de bustarieven – is inmiddels ingewilligd. Hoewel de autoriteiten de tarieven verlaagd hebben, blijft het protest aanzwellen. Zoals op een protestbord in Rio staat te lezen: “Er is zoveel waar tegen geprotesteerd moet worden dat het allemaal niet meer op één bord kan gezet worden”.

Deze politieke crisis valt samen met het verkruimelen van de nationale economie. De massale kapitaalterugnames op de Braziliaanse beurs zette de aandelenmarkt op zijn hoofd en de nationale munteenheid, de real, peikte tot 2,25 dollar, wat uiteraard slecht nieuws is voor de export. Het protest en het slechte economische nieuws doet de vraag rijzen naar Brazilië’s economische en politieke toestand.

Het bezetten van de straten mag de demonstranten dan wel in vervoering brengen, eens ze de volgende dag wakker worden, realiseren ze zich dat de politieke cultuur van Brazilië niet zal veranderen door enkel straatprotest en knap gevonden slogans.

Niemeyer lacht in de kist

Een van de meest memorabele scènes van het protest van afgelopen week deed zich voor in Brasilia. Een uitzinnige menigte van 10.000 mensen bestormde de kantoren van de regering en bezetten zo de sierlijk geronde architecturale ruimtes van de futuristische stad die ontworpen werd door de modernistische architect Oscar Niemeyer.

Het stijlvolle lichtspel van Brazilië’s fotogenieke hoofdstad werd meteen veranderd in wat eruit zag als één groot, uitbundig dansfeest toen de schaduwen van de dansende tieners zich 10 meter hoog aftekenden op het bochtenwerk van de betonnen ruimtes. Niemeyer, een toegewijde communist, lachtte ongetwijfeld in zijn graf bij het zicht van de Braziliaanse jeugd die zijn gebouwen met zoveel vreugde bezetten.

Fotografen die de wereldberoemde gebouwen van Niemeyer komen fotograferen, plaatsen de “reflecterende vijvers”, die hij rondom de regeringsgebouwen heeft gelegd, altijd op de voorgrond van hun foto’s. Afgelopen nacht werden deze vijvers een zwemvijver, en daarna een wapen. Toen de politie de betogers belaagde met wolken van pepperspray, deed het publiek het water van de vijvers zo opspatten dat de politiemannen nat werden en uiteindelijk minder vlug naar hun pepperspray greep.

Toen de zon deze ochtend in Brasilia begon te schijnen, twijfelden weinigen eraan dat er ook een nieuwe dag in Brazilië is aangebroken. De reflecterende vijvers blijken plots noodzakelijk te zijn op het moment dat Brazilië probeert te begrijpen van waar die diepgewortelde — en inmiddels wereldberoemde — ontevredenheid vandaan komt.

 Jonathan Franklin schreef in het juninummer van MO* de reportage Wereldbeker corruptie in Brazilië.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.