Brazilië snijdt regenwoud in tweeën

De BR-319 snijdt dwars door 885 kilometer tropische jungle en moerassen. De weg begint in Porto Velho, de huidige grens tussen het regenwoud en de kaalkap. Eindpunt is Manaus, de hoofdstad van de staat Amazonas in het hart van het amazonewoud. Amazonas bestaat nu nog voor 98% uit regenwoud. De BR-319 is jarenlang niet onderhouden en ongeveer zeshonderd kilometer is ontoegankelijk geworden door erosie, overstroming of de oprukkende jungle. Er is zo weinig van over dat de werken zelfs een nieuwe milieuvergunning nodig hebben.
Daarvoor moet eerst een milieu-impactstudie uitgevoerd worden. Aluisio Braga, kabinetschef van het Braziliaanse ministerie voor Transport, is er gerust in dat die in mei zal zijn afgerond. “Het is de enige route die Manaus met de rest van Brazilië verbindt”, zegt hij. “En in Manaus wordt jaarlijks voor 30 miljard dollar zaken gedaan.”
De tegenstanders geven zich niet gewonnen. De originele weg, die in 1973 in gebruik werd genomen, had last van het moeilijke terrein en hoge onderhoudskosten. Toen was er nog niet echt sprake van ecologische bekommernissen, maar dat is vandaag wel anders. Milieubewegingen en sociale organisaties stellen grote vraagtekens bij het project omdat de snelweg het bos openstelt voor ecologische vernieling en de weg vrijmaakt voor verstedelijking en kaalkap.
Ze hebben voorbeelden genoeg om hun beweringen staven. Sinds de jaren vijftig bleken snelwegen nefast voor het zuiden en het oosten van het Amazonegebied. Uit cijfers van het Braziliaanse ministerie van Leefmilieu blijkt dat 75 procent van de ontbossing tijdens de laatste tien jaar plaatsgreep in de gebieden naast de wegen die door de jungle lopen.

Beter over het spoor

De tegenstanders van het project hebben ook al een alternatief voor ogen: de snelweg vervangen door een spoorweg. Die zou dezelfde functies vervullen maar beter geschikt zijn om de industriële producten uit Manaus te vervoeren naar de grote markten in zuidelijk en centraal Brazilië, zegt Mariano Cenamo van het Instituut voor de Bescherming en Duurzame Ontwikkeling van het Amazonegebied (IDESAM). Bovendien is de spoorweg milieuvriendelijker.
Het is volgens Cenamo “absurd” dat nog steeds snelwegen goedgekeurd worden zonder diepgaand debat, ook al zegt de Braziliaanse wet dat alle mogelijke alternatieve manieren geanalyseerd moeten worden. “De mensen in Amazonas hebben zelfs nog nooit gehoord van een spoorweg als mogelijk alternatief”, klaagt hij.

“Recupereren wat er is”

De spoorweg krijgt de steun van het Secretariaat voor Milieu en Duurzame ontwikkeling van de overheid van Amazonas, maar niet van het nationale ministerie van Transport. Braga noemt het “spoorwegavontuur” economisch niet haalbaar. Er zijn volgens hem geen middelen voor de aanleg en het beheer ervan. Bovendien zouden er transfers nodig zijn naar andere vormen van transport, wat geïnteresseerde partijen zou kunnen afschrikken. Hij ziet het meeste heil in een weg, omdat grote ladingen via de rivier vervoerd kunnen worden, terwijl de weg voor snel en flexibel transport van kleinere ladingen kan dienen.
De BR-319 is niet de enige controversiële snelweg in Brazilië. Momenteel werkt de regering aan de aanleg van een andere omstreden weg, de BR-163, om soja te vervoeren naar de haven van Santarém aan de Amazonerivier. Het grootste project is ongetwijfeld BR-230, ook wel de Trans-Amazon highway genoemd. Het militaire regime begon met de aanleg in de jaren zeventig, maar het project werd halverwege opgegeven. Nu wil Brazilië het project opnieuw oppikken en een snelweg bouwen van in totaal vijfduizend kilometer die de noordoostelijke Atlantische kust met de westelijke grens verbindt.