Brazilië wil weten: 'Waar is Amarildo?'

Waar is Amarildo de Souza? De vraag brandt op de lippen van vele Brazilianen. De 42-jarige bouwvakker werd op 14 juli ingerekend voor ondervraging door de Braziliaanse politie tijdens operatie Gewapende Vrede – een politieactie tegen de drugsdealers in de Rocinhafavela in Rio De Janeiro, in voorbereiding op het bezoek van paus Franciscus aan Brazilië. Toen verdween Amarildo. Dat was bijna een maand geleden, maar nog steeds is er geen spoor van de man. De familie van Amarildo trok aan de alarmbel. De Braziliaanse bevolking, die nog steeds op straat komt voor betere leefomstandigheden, ziet de zaak als het zoveelste geval van politiegeweld en eisen duidelijkheid.

Waar is Amarildo?

Amarildo werd benaderd door een Pacificatiepolitieagent om acht uur en moest ondanks het tonen van zijn papieren zich melden op het politiebureau. Zijn vrouw, Elisabete Gomes, trok ook naar het politiebureau en zag Amarildo nog net voor hij binnenging. ‘Hij zei dat de politie zijn papieren had,’ vertelt ze in een interview met de krant O Globo, ‘Er werd ons verteld dat Amarildo later naar huis zou mogen gaan, maar we mochten niet in het politiebureau wachten.’ De familie ging naar huis en wachtte de hele nacht. De volgende dag ging Amarildo’s zoon naar de commandant. Volgens hem werd Amarildo reeds vrijgelaten – hetgeen hij niet kon bevestigen met beelden van de veiligheidscamera’s bij het politiekantoor. Deze werkten immers die dag niet. Ook de GPS baken van de patrouillewagen waarmee Amarildo naar het politiebureau gevoerd werd, stond die dag tegen het protocol in af.

Sindsdien werd niks meer van de Souza gehoord. De vraag van de familie om een verklaring werd opgepikt door de Azijnbeweging die al sinds juni op straat komt voor een betere levensstandaard en tegen politiegeweld. Ondertussen is de zaak rond Amarildo een nationaal fenomeen. Politiegeweld ligt gevoelig in Brazilië. De Braziliaanse politie staat bekend voor haar harde aanpak en buitengerechtelijke executies. Tijdens de betogingen van de Azijnbeweging werd hardhandig opgetreden tegen vreedzame protesten. De betogers werden bekogeld met traangas en rubberen kogels.

Politiegeweld in Brazilië

Het ergste geweld speelt zich echter af in de armere buurten. Daar gebruiken de agenten echte kogels. De politie in São Paolo zou zo elk jaar één persoon doden voor elke 229 die ze arresteren. In Rio De Janeiro ligt dit getal vier maal hoger. Ter vergelijking: in de Verenigde Staten is dit één voor elke 31.575 gearresteerden. Hiermee heeft Brazilië één van de meest gewelddadige politiemachten ter wereld. Amnesty International, Human Rights Watch en de VN gaven al kritiek op de gewelddadige praktijken van de politiemacht van het Zuid-Amerikaanse land. Vooral de militarisering van de politiemacht baart zorgen. De komst van het WK 2014 en de Olympische Spelen van 2016 zorgen voor deze militarisering. Kort na de beslissing de sportevenementen te organiseren in het Zuid-Amerikaanse land, begon een campagne om de drugsbendes en de criminaliteit in de favela’s te bestrijden. Hierop volgde een reeks hardhandige optredens, inclusief de gewapende bezetting van favela’s.

De zaak Amarildo is niet de enige controverse waarin de Braziliaanse politiemacht verwikkeld is. Zo werden op vrijdag achttien personen, inclusief elf leden van de Militaire Politie, opgepakt op verdenking van lidmaatschap van een doodseskader. De groep wordt beschuldigd van 22 moorden en vijf pogingen tot moord in Natal, de hoofdstad van de noordoostelijke staat Rio Grande do Norte. De slachtoffers van het eskader waren onder andere drugsdealers, maar ook getuigen werden geviseerd. Doodseskaders met politieleden komen zo vaak voor in het land, dat in 2011 een speciale eenheid opgericht werd om deze te bestrijden.

Straffeloosheid

In de voorbije maanden verschenen ook verschillende filmpjes waarin duidelijk zichtbaar was hoe politieagenten ongewapende en gewonde personen executeerden en dit probeerden te verbergen. Ondanks de schokkende beelden, lijken vele Brazilianen – de misdaad in hun land beu – de agenten te steunen. Bijgevolg zijn jury’s zeer mild voor verdachten in buitengerechtelijke moorden en zijn er vaak maar lichte gevolgen voor dergelijke moorden. Zelfs videomateriaal is al onvoldoende gebleken om een veroordeling te verzekeren.

Om te weten te komen waarom agenten moorden plegen, ondervroeg Adilson Paes, een dertigjarige veteraan van de politie, anoniem agenten die betrokken waren in buitengerechtelijke moorden. Veelal gaat het om een combinatie van oorzaken. De politieagenten komen uit de politieacademie zonder klaar te zijn voor de niveaus van geweld die ze zullen tegenkomen. Vaak geven ze toe aan groepsdruk en doden ze om hun status bij hun medeagenten hoog te houden. Anderen arresteren steeds opnieuw dezelfde verdachten. Het moorden geeft de agenten ook een gevoel van macht.