Brazilië zet vrouwen in tegen geweld in sloppenwijken

Het is een dag van schietgevechten op de Morro da Providencia, een sloppenwijk van Rio de Janiro. Het is tegen dit geweld dat het Nationale Programma voor Burgerveiligheid Alessandra da Cunha inzet. De alleenstaande vrouw is geen expert in geweld maar zoals zoveel andere “vredesvrouwen” ondergaat ze alle dagen het geweld in al zijn vormen.
“Op elk uur van de dag zijn er schietgevechten, tijdens de schooluren, wanneer je gaat werken”, vertelt Da Cunha, die radio-operator is in een taxicoöperatieve. Telkens als een schietgevecht losbarst, begint haar zesjarige zoontje helemaal te beven. Een veel minder zichtbaar gevolg is dat hij opgroeit in een cultuur van agressie. “Ze groeien op met het geweld in hun hoofd.”

Vredescultuur creëren

Het ministerie van Justitie heeft Da Cunha samen met elfduizend andere “vredesvrouwen” gerekruteerd om in de sloppenwijken jongeren te detecteren die zich in een risicosituatie bevinden en hen naar beroepsopleidingen van de overheid te sturen.
Maar hun missie is veel ambitieuzer, zegt Rita Lima, coördinator van de beroepsopleidingen. Het gaat om het creëren van “een vredescultuur” door de onveiligheid via de burgers aan te pakken en niet via politierepressie. “Vrede op een gewelddadige plaats is alleen mogelijk als er door de inwoners zelf aan gewerkt wordt.”
“De vrouw speelt een steeds centralere rol in deze gemeenschappen”, zegt Sergio Andrea, uitvoerend secretaris van de afdeling Sociale Assistentie van het stadsbestuur van Rio de Janeiro. Vrouwen houden het huishouden overeind, zetten zich in voor hun gemeenschap, zorgen voor kinderen en ouderen.

Cursussen

In het Programma voor Burgerveiligheid krijgen de vrouwen cursussen mensenrechten, bemiddelingstechnieken en rechtsprincipes. In ruil voor de acht uren per week die ze aan hun taak wijden, krijgen ze 57 euro per maand.
Het project begon in de wijken van Rio met de hoogste misdaadcijfers. Een kwart van de 6 miljoen inwoners van Rio de Janeiro leeft op de dichtbevolkte heuvels (‘morros’) aan de rand van de stad. Het meest zichtbare geweld komt er voort uit drugshandel: van rivaliserende bendes, die zware munitie gebruiken, van de politie, die er binnenvalt om de bendes te bestrijden, en van de misbruiken door beide kampen.
In tegenstelling tot andere projecten wordt het Programma voor Burgerveiligheid uitgevoerd door “vrouwen die iedereen kennen, die de luiers nog ververst hebben van de baby’s die vandaag jongeren zijn, die de buren graag helpen als die aankloppen met een probleem”, zegt Da Cunha.

Straatgeweld en huiselijk geweld

De Portugese Tatiana Moura van het Observatorium voor Gender en Gewapend Geweld van de Universiteit van Coimbra deed anderhalf jaar lang onderzoek naar het geweld in de favela’s van Rio.
In de meeste studies zag ze een tweedeling die niet aan de werkelijkheid beantwoordde. “Men stelt het voor alsof het geweld in twee polen uiteenvalt: de publieke ruimte, gereserveerd voor de mannen, die doden en gedood worden met vuurwapens, en de huiselijke wereld, de plaats bij uitstek voor de vrouwelijke victimisering.”
Moura veegde die tweedeling weg en onderzocht de rol van meisjes en vrouwen in de drugshandel. Ze spelen een belangrijke rol als “vriendin van de handelaar”, voeren “basistaken” uit zoals het transport van wapens en drugs, en gebruiken soms zelfs vuurwapens.
De conclusie was dat de motivatie voor het geweld gelijk liep bij vrouwen en mannen: het gebrek aan perspectieven, de sociale uitsluiting en “het perspectief van gewapend geweld als mechanisme om consumptiegoederen te verkrijgen.”
Maar wanneer vrouwen een belangrijker rol speelden in de drugsnetwerken, hadden ze ook andere redenen dan mannen. “Vaak hebben ze kinderen, zijn het weduwes en zoeken ze in de drugshandel een bron van levensonderhoud.”