Broeikasgassen maken gat in ozonlaag nog groter

Het gat in de ozonlaag is dit jaar groter dan vorig jaar, en er is ook meer ozon afgebroken, zegt Bedrich Magas, een wetenschapper van de Universiteit van Magallanes in Punto Arenas, in het uiterste zuiden van Chili. Elke dag meet hij de ultraviolette straling waaraan de 120.000 inwoners in Punto Arenas blootstaan. Ozon in de hogere luchtlagen houdt een groot deel van die gevaarlijke straling tegen. Behalve dan tijdens de vorige maand ingezette lente in de streken rond de zuidpool: daar is de ozonlaag zo uitgedund dat de zonnestralen schadelijk worden voor mens en dier.

Vorige maand schatte het Argentijnse Zuidpoolinstituut het gat in de ozonlaag - eigenlijk gaat het om een gebied waar de concentratie van ozon gevaarlijk laag is - op bijna 28 miljoen vierkante kilometer. Dat is maar net iets minder groot dan het record dat in 2003 werd opgemeten. Het gat verplaatst zich permanent, waardoor een nog veel groter gebied af en toe de nadelige effecten van het verschijnsel ondergaat. Een teveel aan UV-straling kan bij mensen en dieren huidkanker en oogziekten veroorzaken; ook landbouwgewassen lijden onder de straling. Het gat is het grootst bij het begin van de lente (in het zuidelijk halfrond in september), wanneer de temperaturen in de hoge atmosfeer het laagst zijn. Gelukkig is er dan ook meestal veel bewolking en vallen de zonnestralen nog schuin op de aarde, wat het effect ervan tempert.

Enkele jaren geleden waren wetenschappers er tamelijk gerust in. Met het in werking treden van het protocol van Montreal in 1989, een verdrag dat de productie en het gebruik van de grote ozonvreters aan banden legt, zou de ozonlaag zich tegen 2050 weer herstellen. In de jaren negentig gaven metingen inderdaad aan dat de ozonlaag niet verder verdunt, behalve boven de polen.

Waarom blijft het gat boven de Zuidpool hardnekkig? Een mogelijke verklaring is dat broeikasgassen als CO2 die hier aan het aardoppervlak een opwarming veroorzaken, in de hogere luchtlagen juist voor afkoeling zorgen. Die temperatuursdaling versterkt en verlengt de nefaste werking van CFK’s en andere ozonvreters en versterkt dus het ozongat. Het staat niet vast of andere factoren het netto-effect omkeren, maar de Chileense wetenschapper Magas en ook Paola Vasconi van de milieuorganisatie Fundación Terram zijn er alvast van overtuigd dat het gat in de ozonlaag nooit dichtgaat als het klimaat zich niet stabiliseert.

De remedie tegen de klimaatverandering is bekend: veel minder koolstofdioxide, methaan en andere broeikasgassen uitstoten. Maar tot hiertoe zijn de industrielanden, die het grootste aandeel van die uitstoot voor hun rekening nemen, enkel bereid minimale beperkingen te accepteren. De VS willen de verplichte maatregelen van het Kyotoprotocol zelfs helemaal niet aanvaarden.

Het klinkt verschrikkelijk, maar het is goed dat er orkanen zijn om de grote vervuilers op hun verantwoordelijkheid te wijzen, zegt Magaz. (PD/ADR)