Bussen Curitiba vervoeren 2 miljoen mensen per dag

Curitiba, in het zuiden van Brazilië, heeft zijn bevolking de afgelopen twintig jaar zien verdrievoudigen, tot bijna 2 miljoen inwoners (3 miljoen voor het hele metropolitane gebied). Toch is het autoverkeer in dezelfde periode met 30 procent gedaald.

Dat heeft alles te maken met het Rede Integrada de Transporte (RIT), een revolutionair openbaarvervoersysteem dat nu meer dan 2 miljoen mensen per dag vervoert. De stad wordt doorkruist door vijf snelbuslijnen – een zesde is in aanbouw – met eigen baanvakken waar geen auto mag komen.

Driedelige bussen rijden met hoge frequentie op deze lijnen, om de halve minuut op spitsuren. De haltes, opvallende cilindervormige glazen constructies, zijn zo ontworpen dat de passagiers snel op en af kunnen stappen. Een kaartje kost minder dan 1 euro en daarmee rij je tot 20 kilometer buiten het centrum.

Driemaal burgemeester

Het systeem werd in de jaren zeventig ingevoerd. Aanvankelijk wilde Curitiba een metronet, zoals zoveel steden in die tijd. Maar het stadsbestuur had daarvoor het geld noch de tijd en koos daarom voor een busnet dat dezelfde kenmerken had als een metronet maar veel goedkoper was in aanleg.

De man achter het RIT is architect en ruimtelijk planner Jaime Lerner. Hij was driemaal burgemeester van Curitiba, van 1971 tot 1975, van 1979 tot 1984 en van 1989 tot 1992. Van 1994 tot 2002 was hij gouverneur van de deelstaat Paraná, waarvan Curitiba de hoofdstad is.

Lerner, nu 71, stapte in 2002 uit de politiek. Hij wijdt zich nu helemaal aan zijn architectenbureau, dat projecten uitwerkt voor steden over de hele wereld. Het Amerikaanse Time Magazine nam Lerner dit jaar op in zijn lijst van 25 meest invloedrijke denkers ter wereld.

Bogota nam het systeem van Curitiba over en noemde het de TransMilenio. Los Angeles volgde met de Orange Line. Steeds meer andere wereldsteden laten zich door Curitiba inspireren. Dit jaar kondigde New York aan dat het vanaf 2012 een snelbusbaan dwars door de stad gaat aanleggen.

Autovrij winkelgebied

Curitiba scoort niet alleen goed met zijn openbaar vervoer. De stad heeft het grootste autovrije winkelgebied ter wereld en het hoogste percentage voor afvalrecyclage. Door het grote aantal parken is er 51 vierkante meter groen per inwoner, eveneens een van hoogste percentages ter wereld. Om al het gras in die parken te maaien worden al sinds Lerners tijd schapen ingezet.

Een ander bijzonder idee van Lerner was de inzet van vissers om de waterwegen schoon te maken. De vissers kregen een bedrag voor elke kilogram afval dat ze uit het water haalden. Een relatief goedkoop systeem voor de stad, en de vissers hadden zo ook buiten het visseizoen een inkomen.

Maar sommigen waarschuwen dat Curitiba het slachtoffer van zijn succes dreigt te worden. Het bussysteem zit bijvoorbeeld dicht bij zijn verzadigingspunt, geen enkele Braziliaanse stad telt in verhouding tot het aantal inwoners zoveel auto’s, en de laatste jaren sputtert de afvalrecyclage. Toen in de jaren zestig de eerste plannen zijn opgemaakt, had men nooit gedacht de stad ooit zoveel inwoners zou tellen, zegt architect en ruimtelijk planner Jorge Wilheim, die de ontwikkeling van Curitiba mee vorm gaf. “De metropolitane regio heeft een nieuwe visie nodig.”