Case 3: Fairtrade Fairmined

Een concrete vorm van goudcertificering voor juwelen is de Fairtrade Fairmined-certificering (FT&FM) voor goud afkomstig uit de artisanale en kleinschalige mijnbouw. Dit certificeringssysteem is ontwikkeld door de Alliance for Responsible Mining (ARM) in samenwerking met Fairtrade Labelling Organizations International (FLO) en reikt een label uit aan artisanale en kleinschalige mijnbouworganisaties.

Om het label te verkrijgen, moeten de mijnbouworganisaties voldoen aan ecologische en sociale voorwaarden, zoals het verantwoord beheren en verwerken van residuen en het voorzien van veilige arbeidsomstandigheden. Deze voorwaarden tot certificering werden vastgelegd in de goudstandaard. Het geproduceerde Fairtrade Fairmined-goud wordt verkocht worden aan een, eveneens gecertificeerde, juwelier. In ruil daarvoor betaalt de juwelier de internationale goudprijs en een premie van 10% aan de producent. De hele keten wordt gecertificeerd. Op die manier worden artisanale mijnwerkers gestimuleerd om op een sociaal en ecologisch meer verantwoorde manier te produceren, zeker vergeleken met het merendeel van de werkwijzen die in de artisanale en kleinschalige mijnbouw van toepassing zijn.

In verband met het gebruik van kwik wordt een pragmatische aanpak gehanteerd in de lijn van de richtlijnen van het Global Mercury Project, waarbij kwik niet geëlimineerd maar de impact ervan tot een minimum beperkt wordt. Het vervullen van die relatief strenge voorwaarden wordt wel gecompenseerd door fairtradevoordelen zoals een premie, een uitzonderingsclausule voor disproportioneel hoge kosten voor traceerbaarheid en een extra ecologische premie indien het goud voldoet aan de extra voorwaarden voor ‘groen’ goud, waarbij geen kwik of cyanide gebruikt wordt. Op die manier probeert FT&FM de certificering ook economisch aantrekkelijk en leefbaar te maken.

Toch is er ook nogal wat kritiek op FT&FM, onder andere vanuit de milieubeweging. Het label spitst zich vooral toe op sociale aspecten, voor de ecologische dimensie blijven milieuverenigingen op hun honger zitten. Ook een ruime afzetmarkt is cruciaal voor de impact van het certificeringsysteem, aangezien het systeem gebaseerd is op de vraag naar het product om stimulansen tot certificering te creëren. Als er weinig vraag is naar het gecertificeerde product, zal de impact beperkt blijven. Op die manier ontstaat een soort kip-en-ei probleem, aangezien een tekort aan vraag een tekort aan aanbod voortbrengt. ARM en FLO zochten een manier om de afname van het goud te verhogen. Omdat zij hierop elk een andere visie hebben, kwam in maart 2013 het bericht dat de organisaties hun samenwerking stopzetten en vanaf nu twee aparte labels op de markt zullen brengen: Fairtrade-goud en Fairmined-goud. De vraag is echter of dit niet enkel meer productieoverschotten creëert in plaats van de vraag te stimuleren.

De eerste gecertificeerde mijnbouworganisatie was de coöperatie Cotapata in Bolivia, die het certificaat kreeg in december 2010. Sinds 2010 zijn er nog vier andere organisaties gecertificeerd die Fairtrade Fairmined-goud mogen exporteren: Sotrami en Aurelsa in Peru en Condoto en Tado in Colombia. In België is het faitradegoud nog maar bij drie juweliers te verkrijgen en er is ook nog geen gecertificeerde distributeur in België.

FT&FM staat dus nog in de kinderschoenen en kent nog een groot aantal uitdagingen. Zijn de standaarden te hoog voor het merendeel van de artisanale en kleinschalige mijnbouw en zal FT&FM dus een marginaal fenomeen blijven met een beperkte impact op de sector? Of zullen de standaarden worden verlaagd, om zo meer mijnbouworganisaties te bereiken met het risico dat de principes afzwakken? FT&FM is een stap in de goede richting, maar er is nog een lange weg af te leggen vooraleer de goudcertificering een significante impact zal hebben. Daarnaast biedt het systeem geen alternatief voor de grootschalige mijnbouwproblematiek, die verantwoordelijk is voor 85 à 90% van het ontgonnen goud.