Congo leeft. Een zelfportret

Fotografie toont, hekelt, bekent, interpreteert, verleidt, bevestigt en bedriegt: fotografie is geen neutrale taal. Fotografen weten dat, maar het publiek is zich daarvan niet altijd bewust. Het is niet de werkelijkheid die wordt gefotografeerd, al lijkt het gemaakte beeld er wel op en geeft het objectieve elementen van het vastgelegde moment weer.
Een afgedrukte foto verwijst echter vooral naar emoties uit het verleden, hij versmelt met de goede of slechte indrukken die wij van een onderwerp hebben. Fotograferen betekent in zekere zin dat men een mening uitdrukt. Wie een foto maakt, wordt in wezen betrokken bij wat hij fotografeert: hij ziet, maakt keuzes en neemt zijn verantwoordelijkheid.
De fotografische geschiedenis van Congo valt samen met de koloniale geschiedenis van het land. Het zelfbeeld dat het resultaat zou moeten zijn van die beeldgeschiedenis verwaterde door de westerse visie op de voorstelling van volkeren, feiten en mensen. In beperkte mate en laattijdig hebben een handvol schrandere assistenten en ontwikkelde laboranten het geheim kunnen doorgronden van die vreemde toestellen die de blanke indringers zo angstvallig afschermden.

Deze blanken, aanvankelijk ontdekkingsreizigers, later gevolgd door kolonisten en daarna door coöperanten of toeristen, kwamen in groten getale, met allerhande toestellen, het ene al geavanceerder dan het andere, om talloze foto’s te maken die de wereld een duidelijker beeld moesten geven van de culturele verschillen. Op die manier hebben exotische beelden en fantaisistische clichés -gevormd door de koloniale propaganda en de goodwill van het postkoloniale tijdperk- ingang gevonden in de denkbeelden in het Noorden. 
Tegenwoordig beschikt iedereen in het Westen wel over één of meer analoge of digitale toestellen, een camera, een telefoon met fotofunctie… De reclame overstelpt ons met dergelijke schitterende communicatiemiddelen, waardoor fotograferen tot iets onschuldigs, tot iets banaals zelfs wordt herleid.
In de Democratische Republiek Congo is fotoapparatuur nog altijd zeldzaam. Fotograferen blijft er nog steeds het voorrecht van enkele gegoede burgers en is vooral een beroepsactiviteit waarmee duizenden Congolezen in hun levensonderhoud voorzien.  Fotograferen is in de DRC echter een avontuurlijke bezigheid. Intimidatie door de veiligheidsdiensten, gemarchandeer, soms bedreigingen en zelfs kortstondige arrestaties waren schering en inslag tijdens het maken van deze reportages.
En dan hebben we het nog niet over de staat van het gebruikte -eigenlijk versleten- materiaal en over de problemen die de fotografen hebben om zich te verplaatsen. Alleen al op basis van de laatste twee elementen verdienen de twintig kunstenaars die verantwoordelijk zijn voor de 150 foto’s in Congo Eza! ruimschoots de titel “helden van het beeld”.
Congo Eza! wil getuigen van de waardigheid van een volk dat vecht om te overleven, het boek wil de onverzettelijkheid tonen waarvan de Congolese bevolking in het dagelijkse leven, in rampzalige omstandigheden, blijk geeft. De beelden die de Congolese fotografen maakten, leggen de talloze praktijken en trucs bloot die de mensen hebben bedacht om de waanzin van hun nationale geschiedenis te overleven. Toch is Congo Eza! meer dan een ode aan de handigheid, aan de plantrekkerij, aan “artikel 15” zoals de Congolezen zeggen. Het boek wil ook een beter inzicht bieden in de culturele verscheidenheid op het terrein, in de diversiteit die sociale cohesie tot stand brengt en het menselijke erfgoed verrijkt.          
Congo Eza! is een uitgave van Africalia en Roularta Books. 160 blzn ISBN 978-90-5466-623-3
www.africalia.be
De foto’s in de voorpublicatie in  MO* zijn van Anicet Labakh, Jean-Pierre Maludi, Alain Wandimoyi, Victor Mango, Faustin Molanga en Robert Cirimba.