Crisis in Bosnië-Herzegovina

Laat de spelen beginnen!

Woensdag 5 februari. In de Bosnische stad Tuzla komen de werknemers van alweer vijf bankroet verklaarde bedrijven op straat. De privatisering van voormalige staatsbedrijven blijft aanhoudend grote splinters uit de Bosnische economie mokeren.

Ondertussen is veertig procent van de Bosnische bevolking werkloos. De demonstranten schreeuwen om werk of om, op zijn minst, de maanden van onbetaald salaris, een regeling voor de ziekteverzekering of een pensioenregeling te verkrijgen. Salaris, ziekteverzekering, pensioen. Drie onbereikbare dromen voor een groot deel van een bevolking die vastgeketend is aan een niet functionerend land bestuurd door een corrupte politiek.

Het uitbreken van een massaal protest in Bosnië was langverwacht en een aantal keer aangekondigd door kleinere protestacties die als pop-up stores opdoken. Vooral de naoorlogse generatie jongeren en studenten liet meermaals van zich horen. Deze keer echter, wordt het protest gedragen door een brede laag van de bevolking en liep het uit op zware rellen met ondertussen enkele honderden gewonden en uitgebrande regeringsgebouwen als voorlopige balans.

Nadat in Tuzla enkele lokale regeringsfunctionarissen openbaar de handen in onschuld wasten, gaan de eerste afvalcontainers en autobanden in de vlammen op. ‘We laten hen niet uit het gebouw tot ze hun job doen of ontslag nemen,’ klinkt het niet voor het eerst op de stoep van een Bosnisch regeringsgebouw.

De het aantal demonstranten in de straten van Tuzla zwelt aan met arbeiders, werkloze jongeren, oorlogsveteranen en studenten. Politieagenten in burger mengen zich tussen de demonstranten. Een vakbondsleider en een jonge twintiger die een Facebookpagina oprichtte om de bevolking te mobiliseren worden opgepakt.

Wanneer de demonstranten het regeringsgebouw bestormen, loopt de situatie uit de hand. De anti-terreurpolitie zet traangas en rubberkogels in en probeert met bruut geweld het protest te ontkrachten. Tevergeefs, ondertussen zijn de straten van andere steden gevuld met een veelvoud aan demonstranten.

Tussen de gebouwen en in de zijstraten van Mostar, Bihac, Zenica en Brcko en een dertigtal andere steden ontstaan straatgevechten en klopjachten. Het geweld duurt tot diep in de nacht, politiewagens en regeringsgebouwen branden. De chaos is compleet.

Wanneer de openingsceremonie van de Olympische winterspelen in Sotsji aan de gang is stijgt uit de gaststad van wat ooit de beste winterspelen ooit waren, Sarajevo, een dikke zwarte rookpluim op.

Genoeg!

Een van de vijf bankroet verklaarde bedrijven, Polihem, produceerde zout voor industrieel gebruik. Tuzla of zoutstad, de derde stad van Bosnië, was ooit de zoutmijn voor de ganse regio en een belangrijk industrieel knooppunt.

In Tito’s Joegoslavië bezat de stad een belangrijk culturele status. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bevrijdden partizanen de stad en al in 1943 was het de grootste bevrijde plaats in Europa. Meša Selimović, een van de belangrijkste schrijvers uit het taalgebied en geboren in Tuzla had zich er net als veel andere inwoners van de stad aangesloten bij Tito’s partizanen.

In 1990 was het de enige stad waar de nationalisten geen overwinning behaalden. Geen toeval dat enkele jonge beeldenstormers net hier in 1999 het internetportaal en radiostation fmjam.com uit de grond stampen. Een platform voor hip-hop muzikanten die radicaal breken met de oorlogsretoriek en turbofolk van hun ouders.

Meest gedisciplineerde scheenschopper is Adnan Hamidović, artiestennaam Frenkie. Als een levend machinegeweer ratelt hij ondertussen al vijftien jaar teksten af gericht aan extremisten, populisten, religieuze leiders en al wie het wil horen. Een belangrijk imam noemt hij ‘de grootste showbizzster van Bosnië’ en Wall Street is ‘een groot casino dat de wereld regeert’.

In 2006, lang voor de occupybewegingen ontstaan tracht hij een tegenstem te organiseren in de beweging Dosta! (genoeg!)maar hij ergert zich mateloos aan de lethargie van de Bosnische jeugd die ‘liever in de tuin koffie zit te slurpen dan op straat te komen voor verandering’. Frenkie werkt samen met vredesactivisten en sociaal werkers en in zijn columns pleit hij voor dialoog tussen de verschillende bevolkingsgroepen. ‘Zolang men in angst leeft is er geen vrede. Maar de mensen moeten het zélf doen, politici en de high representatives kunnen het niet’.

Op vrijdag verspreidden de media massaal een column van Frenkie waarin hij te kennen geeft trots te zijn op zijn buren en medeburgers van Tuzla: ‘Trots dat ze, toevallig of niet op de geboortedag van Bob Marley, eindelijk opstaan.’ Aan de politiek geeft hij mee dat de burgers de politieke passiviteit niet langer zullen tolereren. ‘Regering of oppositie, het maakt niet uit, de ganse politieke klasse is verantwoordlijk. Get up , stand up! Toon de tanden en geef een boodschap die over de ganse wereld gehoord wordt!’

En het ziet er naar uit dat Tuzla vastberaden is. Maar vastberaden voor wat?

Van crisis naar crisis

Op zaterdag rollen er koppen en wordt puin geruimd. De schade is aanzienlijk: in Mostar gingen onder andere het parlement van het Kanton Herzegovina, het stadhuis en het hoofdkantoor van de Kroatische Democratische Unie in vlammen op. In Tuzla smeulen administratieve gebouwen nog na, overal ligt glas, steen en puin verspreid en de regering van het district Tuzla neemt ontslag, net als die van Zenica en Suad Zeljković, premier van het kanton Sarajevo.

Tijdens dit schrijven biedt ook de burgemeester van Novi Travnik zijn ontslag aan en spant de politie de beschadigde gebouwen af als plaatsen delict.

Veel demonstranten en bewoners zijn helemaal niet gelukkig met de vernielingen. ‘Dit is niet de manier. Uiteindelijk moeten we zelf weer opdraaien om de schade te betalen’. Nog meer demonstranten zijn niet gelukkig met de manier waarop politici de relschoppers afschilderen als hooligans. ‘Geen hooligans of wilden’ lees ik op de sociale media. ‘Het zijn gasten die zolang ze leven moeten omgaan met het resultaat van jullie politiek! Gasten wiens ouders hun leven hebben gegeven voor jullie en die sinds het einde van de oorlog op zoek gaan naar een paar Marken om een koffie te kunnen kopen.’

Ook vandaag zijn kleinere protestacties aan de gang maar of een Bosnische Lente in de maak is, valt nog te bezien. ‘Bosnië heeft geen Vitali Klitschko en veel Janoekovitsjen’ analyseert een krant. Naast enkelingen zoals Frenkie heeft Bosnië geen grote oppositiefiguren en inderdaad, zelfs politieke analisten weten niet goed wie regeert en wie oppositie voert. In een land met zoveel niveau’s en zo versplintert wimpelt iedereen de verantwoordelijkheid af naar iedereen.

Kunnen jaren van segregatie, corruptie en economische aftakeling ongedaan worden gemaakt door de regering naar verkiezingen te dwingen? In oktober komen er sowieso verkiezingen en een nieuwe bijhorende politieke crisis aan. De vorige verkiezing in 2010 leidde tot een regelrechte politieke oorlog wat de strijd tegen corruptie en de broodnodige hervormingen volledig heeft verlamd.

Gevolg: honderden miljoenen euro’s Europese steun gingen verloren en investeringen blijven uit. De instabiliteit vandaag en het nieuw rondje verkiezingsboksen dat er aankomt gaan de economie meer kwaad dan goed doen. Niemand weet hoet het verder moet, iedereen weet dat de situatie vandaag heel erg moeilijk is, en heel gevaarlijk.

Morgen?

Wat de komende dagen brengen is koffiedik kijken. Gisteren, zondag 9 februari, ontmoette de Servische vice-premier Aleksandar Vucic de Bosnisch-Servische politieke leiders Milorad Dodik en Mladen Bosic om de crisis in Bosnië te bespreken.

Tot nu toe was het protest net als het jmbg protest de voorbij zomer vooral een Bosnjakse aangelegenheid. In Banja Luka kwamen, tot nog toe, zo een driehonderd mensen vreedzaam op straat. Zeljka Cvijanovic, de premier van de Servische Republiek steunt het protest omdat het ‘nog maar eens aantoont dat de federatie van Bosnjakken en Kroaten niet werkt, maar ik wil niet dat hun crisis in de Servische Republiek wordt gebracht’.

En zolang een revolutie in Bosnië geen zaak is van alle bevolkingsgroepen heeft ze weinig kans op slagen. De grootste nachtmerrie voor de verdeel en heerspolitiek in Bosnië is een verdere uitbreiding van het protest over het ganse land. ‘En inderdaad’, verklaart Svetlana Cenic, een economiste uit Banja Luka. ‘Honger kan de mensen van Bosnië herenigen.’