Crisis in Bosnië-Herzegovina: experimenteren met democratie

Hooligans versus dieven

‘Hooligans!’ klinken politiek en hun media in koor. Een etmaal nadat de premier van het kanton Sarajevo verklaart dat er ‘in zijn stad geen rellen komen omdat hier absoluut geen honger heerst’ zijn overheidsgebouwen uitgebrand, zitten tieners in de cel en is de premier opgestapt. ‘Jullie zullen voor de kosten opdraaien’ schopt hij nog na.

Op zondag 9 februari verzamelt een duizendtal demonstranten zich om de vrijlating te eisen van de demonstranten. ‘Kinderen eruit, dieven erin!’ De schade na het uit de hand gelopen protest voorbije vrijdag stelt niks voor in verhouding met de biljoenen die de politiek heeft gestolen, vinden de demonstranten. Ondertussen dienden ambtenaren van de federale politie klacht tegen onbekenden in wegens terrorisme en zou het voetvolk van de politie zichzelf liever aan de andere kant van het schild zien.

De verkeersborden die de bezoeker anders in het centrum van Sarajevo lokken, zijn nu bedekt met spandoeken en banners. ‘Opgepast: hooligans!’ Een sinister knipoog naar de borden die hier twintig jaar geleden verwittigden voor sluipschutters. Nog meer hoongelach bij de demonstranten wanneer de internationale bestuurder Valentin Inzko in een interview verklaart een Europese troepenmacht te zullen vragen als de situatie slechter wordt. ‘Inzko is aan het escaleren!’ schertst een krantenkop. Inzko klaagt al langer dat zijn werk te weinig aandacht krijgt van de internationale gemeenschap.

Het protest haalt de voorpagina van de New York Times. Op Times Square gaat een solidariteitsactie door. Ban Ki-moon drukt, zoals dat hoort, zijn bezorgdheid uit. William Hague, Brits minister van buitenlandse zaken, heeft het over ‘een wake up call voor meer inspanningen om Bosnië in de EU en NAVO te loodsen’.

Paddy Ashdown, meest succesvol high representative tot nog toe, zei aan CNN dat de Europese Unie veel meer moeite moet doen om van Bosnië een functionerende staat te maken: ‘De internationale gemeenschap moet onmiddellijk handelen of een verdere segregatie in dit verkiezingsjaar kan de situatie in Bosnië heel snel doen verscherpen.’ Stefan Fule, Europees commissaris voor uitbreiding, en Catherine Ashton bezoeken Bosnië eerstdaags. De EU kan zijn assumptie dat Bosnië stabiel, maar onmogelijk te hervormen is, moeilijk staande houden.

Experimenteren met democratie

Noam Chomsky, Slavoj Žižek en de Belg Eric Toussaint: enkele namen op de ellenlange lijst academici die het protest steunen. Dagelijks bezetten enkele duizenden demonstranten kruispunten, duiken op voor het politiebureau en houden halt voor de half uitgebrande regeringsgebouwen. Het protest verloopt vredig.

Zaterdagavond. De aula van het ‘huis van de jeugd’ loopt voor een derde keer vol voor een plenum. Een volksvergadering waarin eisen worden opgeworpen, besproken en gestemd. Er wordt getimmerd en geschaafd aan het manifest. Er wordt nagedacht over organisatie, logistiek en samenwerking met de plenums van andere steden.

Een meer participatieve en directe vorm van democratie is moeilijk te bedenken. Behalve politici is iedereen welkom om er zijn frustratie, eisen en ideeën op te werpen. Deelnemer en professor politieke wetenschappen Asim Mujkić vertelt aan Radio Sarajevo dat de volksvergaderingen ‘een feest voor democratie en tolerantie zijn. Een werkbaar instrument dat wel degelijk voor verandering kan zorgen.’ Het contrast van de plenums met het politiek bestel kan niet groter zijn. Er wordt afgesproken morgen opnieuw te betogen en om op maandag een nieuw plenum te houden.

De eisen in het voorlopige manifest gaan van gezondheidszorg voor iedereen en terugschroeven van privatisering, tot het afschaffen van de kantons en het ontslag van de federale regering. Kortom: men wil een volledige constitutionele verbouwing van Bosnië-Herzegovina.

Realistisch? Een peiling op de nieuwssite Klix.ba toont aan dat 88 procent van de bevolking het protest steunt. 93 procent in de federatie van Kroaten en Bosnjakken, maar ook in de Servische Republiek zegt 78 procent van de bevolking de economische eisen van de demonstranten bij te staan. Echter, het idee van een meer centralistisch bestuurde staat doet zowel Kroaten als Serven huiveren.

De machtsdragers zelf zoeken ondertussen geheel andere grenzen van de democratie op. Om de aanklacht tegen ‘hooligans’ hard te maken eisen de autoriteiten beeldmateriaal op. In Mostar krijgt een journalist daarom een huiszoeking over de vloer. In Banja Luka wordt een jongeman die met een eenmansactie protesteert tegen de hoge werkloosheid gearresteerd en urenlang ondervraagd. Met een boete van een kleine 300 euro, een maandloon, in de hand mocht hij het politiekantoor verlaten.

‘Weersta de angst en kom bijeen!’ vragen de organisatoren van het plenum in Sarajevo. Een gevoel van angst komt hier snel weer bovendrijven. Het oorlogstrauma en twintig jaar nationalistische politiek is de bron van zoveel angst, cynisme en apathie die politici jarenlang vrij spel gaf om zich te verrijken op rekening van de bevolking.

Iedereen wijst naar iedereen

Fahrudin Radončić, Minister van Veiligheid en voorzitter van de “partij voor een betere toekomst” wijst samen met de collega’s van de sociaal-democraten en dus zowat het gans Bosnjaks politiek bestel naar ‘jaren van slecht beleid op kantonaal niveau.’ Zelf trok Radončić met zijn privé-kapitaal een 176 meter hoge toren op. De hoogste toren in de Balkan waaruit de redactie van zijn eigen krant, Dnevni Avaz, neerkijkt op Sarajevo. Radončić blijft zeer zeker op post, want ‘de vorming van een crisisregering zou een gevaarlijke interetnische spanning teweeg brengen. De Servische republiek zou zijn politie op scherp stellen.’

Dragan Čović, voorzitter van het nationalistische HDZ, de grootste Kroatische partij in Bosnië, is van mening dat ‘de sociale ontevredenheid een alibi is om brutale aanvallen op staatsinstellingen van Kroatische gebieden te kunnen uitvoeren. Ongeacht wie hen gezonden heeft of met hoeveel ze zijn: wie durft naar Mostar te komen om een Kroatische vlag te verbranden zal daarvoor duur betalen.’

Nog voor er sprake was van deze protesten, hebben verschillende Kroatische partijen beslist verenigd naar de komende verkiezing te trekken, omdat de plaats van Kroaten in Bosnië-Herzegovina steeds meer bedreigd zou worden. Observatoren zijn op hun hoede voor een explosie van het protest in Mostar.

Milorad Dodik, president van de Servische Republiek, herhaalt op de openbare omroep van de Servische entiteit nog maar een keer dat ‘Bosnië-Herzegovina een ongelukkig land is, een experiment van buitenlanders dat maar beter in drie delen kan worden gesplitst zodat de mensen in vrede kunnen leven. Bosnië verdient het niet te bestaan’.

De oppositie in de studio zit er met een gebogen hoofd naar te luisteren. De presentatrice probeert het nog met te vragen waarom Dodik geen overleg pleegt met Sarajevo maar wel Belgrado werpt hij de vraag terug: ‘Waarom komt de Turkse minister van buitenlandse zaken naar Sarajevo? Omdat de Turkse regering het protest in Istanbul deze zomer zo zachtzinnig en democratisch heeft aangepakt?’

Het Bosnjakse protest is volgens Dodik niets minder dan een samenzwering van Bosnjakse politici om hun eigen vel te kunnen redden en wijzigingen aan de Dayton overeenkomst te kunnen doordrukken. ‘Het is van het grootste belang dat de burgers van Republika Srpska niet in de verleiding komen voor de provocaties uit de Federatie.’ Wie in de Republiek niet in de nationalistische pas loopt is vlug een verrader of een buitenlands huurling. Mensen vermijden je en een baan vinden wordt nog moeilijker.

Een kleine protestactie in Bijeljina botste op een tegenbetoging die gelooft dat het protest is georkestreerd met een doel niet minder dan de vernietiging van de Servische Republiek. Balkaninsight bericht over Mirjana Culnica, een 72-jarige vrouw uit Prijedor die bang is. ‘Ik weet het niet, ik heb er geen verklaring voor maar ik voel dat dit een aanval is op de Servische Republiek.’

De droom van Dodik om een referendum over onafhankelijkheid te houden in de Servische Republiek komt dichterbij. Twee maanden geleden verwittigde Dodik al op Al Jazeera: ‘Als de federatie nog veel problemen maakt, houd ik een referendum zoals Schotland dat deed.’ Dat de internationale gemeenschap een referendum niet zal toestaan boeit hem niet echt. Een dergelijk referendum kan voor Bosnië-Herzegovina een ramp zijn.

Sneeuw valt op de bloesems en het jonge fruit

‘Bosnische lente’ kopt de internationale pers gemakshalve. Stevige regenbuien konden de demonstranten niet uit de straten geselen tot nog toe, maar of een snelle verandering mogelijk is? Na tien dagen protest een voorbarige conclusie. De broodnodige buitenlandse investeringen gaan door het protest niet sneller gebeuren en het risico op een democratisch deficit als politiek antwoord op het protest is reëel. Sneeuw valt op de bloesems en het jonge fruit, klinkt het in de melancholie van een populair Bosnisch lied.

Het protest kan verdere segregatie van Bosnië-Herzegovina in een stroomversnelling brengen. Samen met de parlementaire verkiezingen in oktober 2014, of eerder, wordt voor het eerst sinds 1992 de resultaten van een volkstelling bekend gemaakt. Het resultaat daarvan zal wellicht nog meer existentiële angst over de toekomst van Bosnië-Herzegovina opleveren.

Met aandrang vragen academici wereldwijd in een open brief om meer aandacht te schenken voor de ontwikkelingen in Bosnië-Herzegovina:

In the spring of 1992, Bosnian citizens staged in Sarajevo the largest demonstrations ever against all nationalist parties. They were silenced by snipers, and their voices, from that point on, ignored by the international community. This time, the world should listen.