Cuba inventariseert Sovjet-erfenis

De banden die Cuba vanaf de jaren zestig onderhield met het voormalige Sovjet Unie en Oost-Europa, hebben nog steeds invloed op de manier waarop politiek wordt bedreven. Ook is de invloed nog sterk merkbaar in het onderwijs, het functioneren van instituten, de structuur van de economie, het beheer van nationaal cultuurgoed en zelfs in hoe mensen hun huizen inrichten.
“De grootste schade die deze erfenis ons heeft berokkend is dat er burgers gevormd zijn die niet in staat zijn onafhankelijk hun mening te vormen en de revolutionaire creativiteit missen die hen in staat zou stellen hun individualiteit en kennis over te brengen”, zegt professor Julio Antonio Fernández van de rechtenfaculteit van de Universiteit van Havana. In zijn ogen hebben de “slechtste politieke praktijken op het slechtste moment van het Sovjet-tijdperk” de Cubaanse staatspolitiek beïnvloed en bepaald.
Maar niet alle karakteristieken van de Cubaanse politieke cultuur stammen noodzakelijkerwijs uit de voormalige Sovjet Unie. “De revolutie begon met een sterk autoritaire component. Dat kwam omdat ze zichzelf moest verdedigen en een verticale structuur moest aannemen om te overleven”, zegt Alexander Correa, onderzoeker van het Juan Marinello Overheidscentrum voor Onderzoek en Ontwikkeling van de Cubaanse Cultuur.
Correa beweert dat de massale militaire paraatheid kort na de Cubaanse revolutie in 1959, bedoeld om het land te verdedigen tegen mogelijke Amerikaanse acties, en het onderwijs van marxistisch-leninistische theorieën aan leger en milities, leidden tot het ontstaan van sterk hiërarchische sociale structuren.
Fernández and Correa behoren tot een groep intellectuelen die onder de titel “Bolsjewistische Revolutie, de geschiedenis van de Sovjet Unie en Cuba”, een traject in gang hebben gezet om de politieke koers van de afgelopen decennia te analyseren en na te denken over een toekomstige koers. De “voortgaande workshops” over het thema worden gesteund door het ministerie van Cultuur.
De organisatoren van de workshops geven openbare colleges en een werkgroep van veertig deskundigen op diverse vakgebieden komt regelmatig bijeen om de Sovjet-invloeden te bestuderen. “Het is de bedoeling om dat wat in de naam van het socialisme in de ideologie is geslopen, maar wat niet daadwerkelijk socialistisch is, te elimineren”, zegt professor en schrijver Julio César Guanche. Het werk van de groep is er vooral op gericht om bij te dragen “aan het succes van de socialistische ideeën in de Cubaanse samenleving”, licht hij toe.
Vanaf 1960, toen Moskou de Cubaanse suikeroogst kocht nadat de VS die weigerden, kreeg de Sovjet Unie de rol van beschermer van Cuba in een geopolitieke context die bepaald werd door de Koude Oorlog. Na het Cubaanse falen om in de jaren zeventig een economische sprong voorwaarts te maken, werd de relatie met de Sovjet Unie allesbepalend.
Aan het begin van de jaren negentig was de Sovjet Unie Cuba’s belangrijkste handelspartner. Het land kocht 80 procent van de Cubaanse suiker, 70 procent van alle nikkel en 40 procent van de cirrusproductie. Moskou kwam ook tegemoet aan de Cubaanse energiebehoefte door de Caribische bondgenoot jaarlijks twaalf miljoen ton olie te leveren.
Het analyseren van de fouten die leidden tot de ineenstorting van de Sovjet Unie is een belangrijke taak, vinden de intellectuelen die de workshops organiseren. “Het zou dom zijn daar geen onderzoek naar te doen, alsof het niets te maken heeft met de situatie op Cuba. We kunnen niet uitsluiten dat de geschiedenis zich herhaalt.”
Praktijken die de ontwikkeling van Cuba nog steeds hinderen, zijn volgens de academici “bureaucratische praktijken in het eenpartijensysteem”, top-down structuren en gebrek aan betrokkenheid van burgers.”
Volgens prof. Hiran Hernández, redacteur van het kwartaalblad Temas, zijn de grootste problemen waar Cuba momenteel mee kampt de emigratie van jongeren, vergrijzing en de toekomst van het socialisme “als droom en project”.