Cultuur en politiek

Daarmee is de toon voor deze bundel opstellen over cultuur en politiek gezet –al wordt het achteraf nooit meer zo toegankelijk en herkenbaar menselijk. Cultu(u)renpolitiek vertrekt van de negatieve stereotypering van de islam en de moslims, vooral na en als gevolg van 11 september 2001. De auteurs houden zich in dit boek niet zozeer bezig met het aanklagen van die eenzijdige, negatieve beeldvorming, maar proberen veeleer te begrijpen vanwaar die komt en welke belangen ze dient.
Daarvoor graven Jan Zienkowski en Ico Maly bijvoorbeeld diep in de geschiedenis van het begrip cultuur en zoeken ze uit hoe en waarom we vandaag onmiddellijk naar cultuur refereren als we het over verschillen tussen mensen en groepen hebben. Uiteraard worden Fukuyama (Het einde van de geschiedenis) en Huntington (De Botsende Beschavingen) grondig gedissecteerd, en in eenzelfde beweging ontleden diverse auteurs de Cliteurs, Hirsi Ali’s en andere Van Goghs die in de Lage Landen beschavingen niet alleen zien botsen, maar ook doen botsen.
Samensteller Ico Maly, van de interculturele website Kifkif, wijst in het hoofdstuk Collaboratie in abnormalisering op de cruciale rol die de media spelen. Zonder die rol te verstaan, begrijp je niet hoe het verhaal van de botsende culturen zo snel en zo diep verspreid geraakte in de West-Europese samenlevingen. Cultu(u)renpolitiek is een boek dat verdient gelezen te worden, ook door degenen die het niet eens zijn met de stellingen en de analysekaders.
Het is een –weliswaar taaie en soms gewoon te moeilijke– poging om verklaringen te vinden voor tendensen die ons samenleven bepalen en belemmeren. De verdienste van het boek is dat het de huidige taal en benadering in verband met cultuur diepgaand analyseert. Het nadeel is dat men te exclusief bij het discours blijft hangen, alsof de complexe werkelijkheid daarbuiten secundair is.
Nochtans is het koppel cultuur en politiek ook in de dagelijkse praktijk van beleidmaken hoe langer hoe meer prioritair. Een voorbeeld daarvan levert het boek Sturen bij de moslimburen van de Nederlandse Europarlementairen Joost Lagendijk (GroenLinks) en Jan Marinus Wiersma (PvdA). De titel maakt al duidelijk dat het in dit boek niet gaat om verklaren, maar om daadwerkelijk veranderen.
Toch schrijven de auteurs niet vanuit de bijna typisch Nederlandse achterdocht tegenover alles wat baard of hoofddoek draagt. Ze zoeken integendeel naar een realpolitik die het belang van de bevolkingen in de Balkan, Turkije, Marokko en Egypte koppelt aan het eigenbelang van de Europese Unie. Het koppelteken tussen deze twee belangen, is volgens hen het versterken van een reële democratie in die landen.
En dat vraagt een heel andere benadering dan de hypocrisie die nu de regel is: ‘De EU en haar lidstaten prediken democratie maar maken gemene zaak met dictators.’ De hamvraag is natuurlijk of uitdrukkelijke pogingen om vanuit Brussel mee te sturen in landen waar Europese leiders nooit democratische verantwoording moeten afleggen wel compatibel is met de uitgesproken idealen.
Cultu(u)renpolitiek. Over media, globalisering en culturele identiteiten door Ico Maly (red.) is uitgegeven door Garant. 261 blzn. ISBN 978-90-441-2212-1
Sturen bij de buren. Hoe Europa de democratie kan bevorderen door Joost Lagendijk en Jan Marinus Wiersma is uitgegeven door Bert Bakker. 152 blzn. ISBN 978-90-351-3197-2