De belangrijkste ‘nutteloze’ verkiezingen ooit

Op zondag 17 februari trekken de Grieks-Cyprioten naar de stembus om een nieuwe leider te kiezen voor de volgende vijf jaar. Met de verwerping van het ‘Annan plan’ (zie kader) en de toetreding van het verdeelde eiland tot de Europese Unie in 2004, beleeft Cyprus turbulente tijden. Wat zijn de verwachtingen bij de verkiezingen?
De drie hoofdspelers in de verkiezingscampagne zijn de huidige centrumrechtse president Tassos Papadopoulos (DIKO), de extreemlinkse parlementsvoorzitter Demetris Christofias (AKEL) en het rechtse Europarlementslid Ioannis Kasoulides (DISY). De meest recente opiniepeilingen geven aan dat de verkiezingen op 17 februari een nek-aan-nekrace worden tussen de drie kandidaten en zeker zullen leiden tot een tweede ronde op 24 februari.
Alle kandidaten profileren zich heel sterk rond het conflict op Cyprus en het ‘Annan plan’, dat een federale structuur voorstelt voor de republiek Cyprus (zie kader). Als Christofias of Kasoulides verkozen wordt, kan er onderhandeld worden over amendementen op het oorspronkelijke plan, maar als Papadopoulos wint, wordt het voorstel voorgoed van tafel geveegd.
Volgens de Grieks-Cyprioot Andreas (25) negeren de politici de prioriteiten van de kiezers: “Het conflict met Turkije palmt de agenda van alle kandidaten in en ze vergeten dat Cyprioten nog andere problemen hebben. Denk maar aan de komst van de euro, waardoor ons leven opmerkelijk duurder geworden is.” De Grieks-Cypriotische Chara (22) beaamt: “Lid zijn van de Europese Unie betekent veel meer dan Cypriotische ponden door euro’s vervangen. De toeristische sector is de hoeksteen van onze economie, en maakt momenteel een zware crisis door.  Er is ook een watertekort en voor het eerst wordt Cyprus met werkloosheid geconfronteerd. Rond die punten wordt er nauwelijks beleid gevoerd.”
Xenios (32), ook een Grieks-Cyprioot, gaat hier niet mee akkoord en zegt dat de andere programmapunten gewoon niet gekend zijn door de meeste mensen: “Televisie is het belangrijkste medium tijdens de verkiezingscampagne maar geeft slechts een heel gefragmenteerd beeld van de programma’s van de kandidaten. Als je zelf een debat bijwoont, besef je dat er veel meer op de agenda staat.”

De president heeft gefaald

Veel Cyprioten zijn ontgoocheld in president Papadopoulos, de Grieks-Cyprioten omdat hij het status quo de voorbije vijf jaar behouden en versterkt heeft, en de Turks-Cyprioten omdat hij hun rechten bedreigt. Toch maakt Papadopoulos kans om herkozen te worden, want de politieke partijen die geen kandidaat naar de verkiezingen sturen, steunen hem. Ook de publieke uitspraak van de Cypriotische aartsbisschop Chrysostomos dat Papadopoulos de politieke lijn van de kerk volgt, zal hoogstwaarschijnlijk diepgelovige Grieks-Cyprioten over de streep trekken.
De Turks-Cyprioot Ibrahim (27) verwoordt het wantrouwen van de Turks-Cypriotische gemeenschap: “Papadopoulos wil de grondwet van de republiek aanpassen om de rechten van de Turks-Cyprioten te kunnen schrappen, en op lange termijn een eenheidsstaat te creëren.”
Volgens de Grieks-Cyprioot Vassos (52) heeft Papadopoulos weinig manoeuvreerruimte omdat hij zich al geëngageerd heeft voor een federale oplossing: “Papadopoulos droomt van een unitaire staat maar gezien de voorbije VN-onderhandelingsrondes kan hij enkel nog streven naar een federale staat met een sterke centrale regering.“
“Turkije wil dat Papadopoulos herverkozen wordt zodat hij, en niet Turkije, voortaan bestempeld zou worden als hoofdverantwoordelijke voor het mislukken van de onderhandelingen”, zegt Ibrahim, “De Turkse leiders en hun handpop, Mehmet Ali Talat, die de Turks-Cypriotische gemeenschap vertegenwoordigt, houden geen rekening meer met de politieke wil van de Turks-Cyprioten.”

Een Cypriotische communist of een kapitalist

Tussen de Cyprioten en Christofias, het boegbeeld van de grootste politieke partij AKEL en een van de hoofdspelers in de race naar de presidentszetel, bestaat er een uitgesproken haat-liefdeverhouding. Enerzijds is Christofias geliefd omdat hij de enige politicus is die spreekt over sociale gelijkheid, vrede en broederschap tussen alle Cyprioten. Anderzijds wordt hij gewantrouwd omdat hij pas in juli 2007, na vier jaar regeren, uit de coalitie met huidig president Papadopoulos is gestapt, en zich nu profileert als een kandidaat met compleet andere ideeën. Christofias repliceert daarop dat AKEL niet eerder uit de coalitie stapte om de druk op de ketel te houden bij Papadopoulos, die zijn verkiezingsbeloftes van 2003 nog moest waarmaken.
Andreas beklemtoont dat Christofias geen echte communist is: ”Christofias wordt een communist genoemd omdat hij geen nationalist is, en omdat de rijke Cypriotische elites en de aartsbisschop hem haten. ‘Cypriotisch communisme’ bestaat dus enkel in verhouding tot andere machten op Cyprus.” De Turks-Cyprioot Ahmet (57) sluit zich daarbij aan en noemt de leden van AKEL de meest conservatieve politici van heel de wereld.
De derde kandidaat die meedingt naar de presidentszetel, Kasoulides, is Europarlementslid en voormalig minister van Buitenlandse Zaken. Hij wordt door veel Grieks-Cyprioten gesteund omdat hij geliefd is binnen de Europese Unie en in het verleden al bewezen heeft dat hij bereid is om te onderhandelen met Turkije. “Toch is hij teveel een kapitalist in de slechte zin van het woord”, zegt Andreas.

Gebukt onder grote machten

Volgens de Turks-Cyprioot Vur (23) ligt de toekomst van Cyprus volledig in handen van andere landen: “Het conflict op Cyprus blijft duren omdat onze lokale politici gecontroleerd worden door internationale machten. Daarom zijn deze verkiezingen in principe nutteloos.” Ahmet sluit zich daarbij aan en benadrukt dat Turkije partij moet kiezen voor de EU of de VS vooraleer er een oplossing voor het conflict kan komen: “Cyprus is verscheurd tussen de EU die het zuiden steunt en de Verenigde Staten die voor het noorden opkomen. Als Turkije onbeslist blijft, zullen de Turks-Cyprioten verder wegkwijnen onder het groeiend aantal Turkse settlers die van het vasteland komen, en zal er geen oplossing komen voor het eiland.”
De internationale gemeenschap verhoogt de druk op alle partners in het Cypriotische conflict om na de verkiezingen tot een oplossing te komen, omdat de verzuurde relatie tussen Turkije en Cyprus de EU-NATO samenwerking in oorlogsgebieden bemoeilijkt. Op 10 januari 2008 publiceerde de International Crisis Group (ICG) het rapport Cyprus: Reversing The Drift to Partition, waarin de Grieks-en Turks-Cypriotische leiders fel bekritiseerd worden: “Het comfortabele status quo gaat niet meer op, nu het conflict op Cyprus ook andere domeinen besmet, van het EU importbeleid tot de missie in Afghanistan”, zegt Hugh Pope van ICG. Ook de EU krijgt in het rapport een belangrijke verantwoordelijkheid toegewezen om het conflict op het eiland voorgoed op te klaren.

Een blik op de bevolking
Sinds de Turkse invasie in 1974 controleert de enige internationaal erkende regering van de republiek Cyprus twee derden van het territorium in het zuiden, terwijl de Turks-Cypriotische autoriteiten het noordelijke derde leiden. De Turkse Republiek van Noord-Cyprus (TRNC) wordt internationaal door niemand behalve Turkije erkend.

Volgens de officiële cijfers van eind 2006 wonen er in het door de regering gecontroleerde gebied ongeveer 778.700 Grieks-Cyprioten, waaronder Armeniërs, Maronieten en Latijnen, die zich in 1960 bij de Grieks-Cypriotische gemeenschap aansloten.

De cijfers over de Turks-Cypriotische gemeenschap variëren, maar het aantal ligt tussen 80.000 en 90.000 en neemt jaarlijks af. Er wonen momenteel meer Turkse settlers (Turken die overkwamen vanuit Turkije na 1974) dan Turks-Cyprioten op het eiland. Officieel zijn er ongeveer 200.000 Turken aanwezig in het noorden, maar daar komen nog meer dan 50.000 ongeregistreerden bij.

Zowel de Grieks-als Turks-Cypriotische gemeenschap beschouwt de settlers als illegale inwoners, en zien hen liever gaan dan komen. De optie die al jaren op tafel ligt, maar op veel weerstand stoot van Turkse kant, bestaat erin om de Turkse settlers een compensatie te geven in ruil voor een terugkeer naar het vasteland. Volgens Michel Huysseune, professor Internationale Betrekkingen aan het Vesalius College Brussel,  is een volledige terugkeer van de Turkse settlers geen realistische optie: “Steeds meer mensen uit anderen landen dan Turkije migreren naar het zuiden van het eiland. Een verbod op Turkse migranten zou onrechtvaardig zijn.”

Iets meer dan een half miljoen stemplichtigen trekken op zondag 17 februari naar de stembus. De Turks-Cyprioten die meer dan 6 maanden in het zuiden wonen en zich registreerden als kiezer, kunnen meestemmen tijdens de komende presidentsverkiezingen. Volgens de meest recente berichten zijn dat er 390.

Het ‘Annan plan’
Op initiatief van toenmalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan, vond er op 24 april 2004 een referendum plaats over het omvormen van Cyprus tot een federale staat die tot de EU zou toetreden.

Het ‘Annan plan’ houdt een beperkt recht op terugkeer naar de eigendommen in voor beide gemeenschappen, en geeft de toestemming aan Griekenland en Turkije om een uitgedunde troepenmacht op het eiland te houden.

76 procent van de Grieks-Cyprioten stemde tegen, terwijl 65 procent van de Turks-Cyprioten akkoord ging met het voorstel. Het conflict op Cyprus bleef ongewijzigd en enkel de Grieks-Cyprioten traden toe tot de Europese Unie.

Bruno Coppieters, professor in de Politieke Wetenschappen (VUB), gaat helemaal niet akkoord met de EU politici en waarnemers die beweren dat Grieks-Cyprioten cynisch gehandeld hebben door tegen het plan te stemmen: “Het Annan plan betekent voor Grieks-Cyprioten de basis voor een onrechtvaardige vrede. Hun oppositie tegen het Annan plan was daarom nog niet moreel zinvol. Ze gingen ervan uit dat ze met hun toetreding tot de EU de mogelijkheid zouden hebben om een voor hen aanvaardbaar alternatief door te drukken. Ze rekenden echter te veel op de mogelijkheid dat Turkije toegevingen zou doen met het oog op EU lidmaatschap en druk zou uitoefenen op de Turks-Cyprioten.”

Beide gemeenschappen hebben opmerkingen over het ‘Annan plan’:

Grieks-Cyprioten:
- eisen een volledig recht op terugkeer voor burgers die hun eigendommen ontvlucht zijn in 1974
- willen een sterkere centrale regering (federatie)
- eisen het vertrek van alle Turkse militairen en Turkse settlers 

Turks-Cyprioten:
- tegen de demilitarisatie van het eiland, uit veiligheidsoverwegingen
- verkiezen een zwakke centrale regering en twee sterke gemeenschappen (confederatie)

INTERACTIEVE TIJDLIJN: De politieke geschiedenis van Cyprus