'De bevolking weet niet waarheen gevlucht'

Sinds een week leeft de stad Goma in Oost-Congo onder de dreiging van de rebellen van de M23 (de strijders van de beweging van de 23ste maart 2009). Als noch de diplomatie, noch een mirakel van God daar een stokje voorsteken, lijkt een aanval van de M23 die zich op amper 20 km van Goma bevinden, slechts een kwestie van tijd. Op dit moment beschikt M23 nog niet over de noodzakelijke effectieven voor zo’n aanval. Dat is wat kolonel Vianney Kazarama, de woordvoerder van de rebellen, ons op 29 juli vertelde. Ik tref hem aan in het M23-kamp van Rumangabo. ‘Elke dag komen er minstens honderd nieuwe rekruten bij. Als we met genoeg zijn, nemen we  Goma, dan  Bukavu en Kisangani en tenslotte Kinshasa.’

Rumangabo is het hoofdkwartier waar zich de kolonels en andere hoge officieren ophouden. Ik zie er slechts een klein aantal eenvoudige soldaten. Onder hen bevinden zich kinderen. In hun uniformen lijkt het alsof ze vermomd zijn als militairen. Hoeden bedekken hun gezicht. Het wordt me niet toegestaan hen te fotograferen.

Kazarama verklaart dat de bezetting van Kibumba (20 km ten noorden van Goma) en de dreiging om Goma te veroveren als doel hebben om de Congolese regering te dwingen de akkoorden van 23 maart 2009 (zie kader) te heronderhandelen.

Kazarama spreekt Swahili, Kinyarwanda en een beetje minder goed Frans. In het Engels heeft hij het over ‘M vingt three’. Hij is een hutu, geboren in Rutshuru, die tot voor kort als lid van de CNDP majoor was bij het Congolese leger. Nu hij gedeserteerd heeft, wordt hij gezocht door de Congolese justitie. Kazarama verheugt zich over de verklaring op de radio van Julien Paluku, de gouverneur van de provincie Noord-Kivu, dat het noodzakelijk is om het akkoord van 23 maart 2009 te evalueren. ‘Die verklaring is een teken van respect tegenover de engagementen die de regering destijds aanging tegenover de gewapende bewegingen.’ Kazarama legt verder uit dat ‘wij vechten uit bezorgdheid over de moeilijke omstandigheden die het Kabila-regime aan de soldaten oplegt, en haar holle beloftes aan de bevolking. We hebben Kabila geholpen om de verkiezingen te winnen maar nu keren we ons tegen hem. Van Rugari tot Rutshuru kan je onze troepen zien langs de weg.’ Dit zijn dan gebieden die volgens hem “bevrijd” zijn door de M23, vermoedelijk een oppervlakte van zo’n 800 km2.

De voorbije week was er veel strijd rond het stadje Kibumba, op 20 km van Goma. Eerst was het Congolese leger (FARDC) er erg zichtbaar, later is het precies omgekeerd: ik zie er veel minder soldaten. De Congolese soldaten trekken zich terug, kennelijk terneergeslagen door de ogenschijnlijk ongecoördineerde troepenbewegingen. De Congolese soldaten ogen vermoeid.

De bevolking weet niet waar te gaan om veiligheid te vinden. Ze zeggen me dat de aanwezigheid van de Congolese soldaten hen niet geruststelt, omdat ze weten dat de rebellen vlakbij zijn. Het FARDC bevindt zich ter hoogte van de moskee van Kibumba, terwijl de rebellen een kilometer meer naar het noorden liggen, in Baharahara. Een groot deel van hen bevindt zich in het woud ten noorden van Kibumba. De bevolking ontvlucht de gevechtszone: sommigen beslissen om richting Goma te vluchten, anderen trekken naar de zone die al door de rebellen is veroverd. Volgens het Congolese leger is zijn opvallende onzichtbaarheid in deze zone te wijten aan de ontplooiing van zijn troepen dieper in de heuvels.

In de stad Rutshuru, op zestig km van Goma, die al meer dan een week onder controle van de M23 staat zie ik enkele kleine handelaren langs de weg maar de winkels en grote hotels blijven nog gesloten. Ook de bestuurlijke gebouwen functioneren niet. De rebellen hebben een wegversperring opgeworpen op de hoofdweg. Ze belasten er de voorbijgangers. Van een vrachtwagen eisen ze 500 dollar, een vrachtwagen met voedsel betaalt 420 dollar, een bus 20 dollar en een brommer 5 dollar. Op die manier belemmert de wegversperring de noodzakelijke aanvoer van voedsel voor de bevolking.